Hürrem Sultan ya da Hürrem Haseki Sultan (d. 1500-1506 ?. - ö. 1558) doğum adı: Aleksandra Lisowska[1], Osmanlıca adı: خرم سلطان, Avrupa'da tanındığı ad: Roxelana. Osmanlı padişahı I. Süleyman'ın eşi ve sonraki padişah II. Selim'in annesidir. Bir Osmanlı padişahıyla nikahla evlenmiş ilk kadın olma ayrıcalığını taşır.
Hürrem Sultan 1506 yılında Lehistan Krallığı’na bağlı Rutenya bölgesinde bir papazın kızı olarak doğmuştu. Asıl adı Aleksandra Lisoska’ydı. Kırım Hanı’na bağlı akıncılar o tarihlerde bölgeye sık sık akınlar düzenliyor, ganimet niteliğinde değerli olan ne varsa alıp geri dönüyorlardı. Bu ganimetlere değerli eşyalar olduğu kadar kız ya da erkek köleler de dahildi. Hürrem Sultan da daha 9 yaşında iken bu akınlardan biri sırasında ele geçirilmişti. Birkaç yıl Kırım Sarayı’nda eğitim ve terbiye görmüş, kendine özgü çekiciliği dikkatleri hemen çektiğinden, güzel bir armağan olabileceği düşüncesiyle Kırım Hanı Mehmet Giray tarafından Osmanlı sarayına sunulmuştu.
Hürrem Sultan hakkında anlatılanlara göre, kendisi şirin, çok zeki ve kıskanç bir kadındır. Güzelliği ile ünlü değildir. İyi bir politikacıdır. Kısa bir süre içinde Şehzade Mehmet dünyaya gelir. Birçok kaynağa göre Mahıdevran Hatun ve Hürrem Sultan arasındaki anlaşmazlık bir gün Mahıdevran Hatun'un Hürrem'i dövmesiyle sonuçlanır. Bunun sonucunda gözden düşen Mahıdevran Hatun, kısa bir süre sonra Manisa Valiliği'ne tayin olunmuş oğlu Şehzade Mustafa'nın yanına gitmiştir. Peirce'e göre ise Mahıdevran Hatun saraydan sürülmemiş, fakat oğlu sancağa gitmek üzereyken geleneklere uygun bir şekilde saraydan ayrılmıştır.
İlk oğlu Şehzade Mehmet’in doğmasından itibaren, alçakgönüllü ve çekingen Hürrem Sultan’ın tarihin tozlu sayfalarına gömüldüğünü, Hürrem Sultan’ın hayatının bundan sonrasının Kanuni’nin ölümünden sonra oğullarından birini Osmanlı tahtına çıkarmak üzere entrikalarla yoğunlaştığını görürüz. Ölünceye kadar bu yolda bir siyaset izlemeye başlamış, oğulları karşısında tek rakip olan Şehzade Mustafa’yı ortadan kaldırabilmek için akıl almaz entrikalara başlamıştı. Kızı Mihrimah Sultan ve damadı Rüstem Paşa Hürrem Sultan’ın takip ettiği bu siyasette en büyük yardımcıları oldular.
Kanuni gibi kudretli bir sultanın, Hürrem Sultan’ın bu kadar etkisi altında kalması ilk başta şaşılacak bir olay olarak görülebilir. Fakat bilinmesi gerekir ki, Hürrem Sultan bu gücü öyle birdenbire elde etmemiş, bunun için yıllarca çalışmıştır. Kanuni’ye ilk sunulduğu 1520 yılında, Topkapı Sarayı’ndaki eğitim ve terbiyesini tamamlamadığı için “acemi” yani sultanın zevceliği için gereken kültürü edinmemiş kabul edilen Hürrem Sultan, konumunu sağlamlaştırıncaya kadar son derece dikkatli hareket etmiş, çevresini iyice sağlamlaştırmadan adım atmaktan çekinmiştir.
Hürrem Sultan 18 Nisan 1558 tarihinde eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan önce 56 yaşındayken öldü. Oğlu II. Selim'in tahta çıkışını göremedi. Süleymaniye Camisi Külliyesi içinde kendisi için yaptırılan türbeye gömüldü. Türbenin iç duvarları bir cennet bahçesini tasvir eden İznik çinileriyle kaplandı.
Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır. Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırmıştır.
Ukrayna'nın eski Cumhurbaşkanı Vladimir Yuşçenko ve eşi 2005 haziranında Türkiye'ye geldiklerinde Süleymaniye Camii'ndeki Hürrem Sultan'ın türbesini ziyaret etmişlerdi. Yuşçenko'nun eşi mezar başında Hürrem Sultan'a dua etmişti. Vladimir Yuşçenkoı ziyaret öncesi gazetecilere yaptığı açıklamada şunları söylemişti: “Ukrayna'da herkes Hürrem Sultan Rokselana hakkında her şeyi biliyor. Ona saygı duyuyor. Hürrem Sultan çok akıllı bir Ukraynalı kadındı. Çünkü Osmanlı İmparatoru'nun hayatını önemli ölçüde değiştirdi. Padişah'ın hayatına birçok yenilik getirdi. Bu Ukraynalı kadınların güçlü karaktere sahip olduğunun en güzel göstergesi. Şimdi düşünüyorum da belki bazı Türk erkekleri Hürrem Sultan'a küsmüştür. Çünkü o Padişah'a bir kadını sevmesini, tek kadınla yaşamasını öğretti. Çok erkek için bu gerçekten çok zor...”
Siyasi sonuçlarını bir kenara bırakırsak Kanuni Sultan Süleyman gibi padişahı avucunun içine alabilen Hürrem Sultan alttan alarak, erkeğini yönetmeyi ve yönlendirmeyi başarabilmiş bir kadındır. Hürrem Sultan; hırsı, zekası ve cazibesini kullanarak Osmanlı İmparatorluğu’nda en yüksek mevkilerden birinde otuz beş yıl boyunca kalmayı başarabilmiş ender bir kişiliktir. Hırslı, kurnaz ve entrikacı kişilik yapısı ve “ezmezsem ezilirim” felsefesiyle giriştiği iktidar yarışında iki vezir ve bir şehzadenin öldürülmesinde önemli rol oynayan Hürrem Sultan’ın hayatı daha uzun yıllar boyunca sürekli tartışılacaktır.
Hürrem Sultan 1506 yılında Lehistan Krallığı’na bağlı Rutenya bölgesinde bir papazın kızı olarak doğmuştu. Asıl adı Aleksandra Lisoska’ydı. Kırım Hanı’na bağlı akıncılar o tarihlerde bölgeye sık sık akınlar düzenliyor, ganimet niteliğinde değerli olan ne varsa alıp geri dönüyorlardı. Bu ganimetlere değerli eşyalar olduğu kadar kız ya da erkek köleler de dahildi. Hürrem Sultan da daha 9 yaşında iken bu akınlardan biri sırasında ele geçirilmişti. Birkaç yıl Kırım Sarayı’nda eğitim ve terbiye görmüş, kendine özgü çekiciliği dikkatleri hemen çektiğinden, güzel bir armağan olabileceği düşüncesiyle Kırım Hanı Mehmet Giray tarafından Osmanlı sarayına sunulmuştu.
Hürrem Sultan hakkında anlatılanlara göre, kendisi şirin, çok zeki ve kıskanç bir kadındır. Güzelliği ile ünlü değildir. İyi bir politikacıdır. Kısa bir süre içinde Şehzade Mehmet dünyaya gelir. Birçok kaynağa göre Mahıdevran Hatun ve Hürrem Sultan arasındaki anlaşmazlık bir gün Mahıdevran Hatun'un Hürrem'i dövmesiyle sonuçlanır. Bunun sonucunda gözden düşen Mahıdevran Hatun, kısa bir süre sonra Manisa Valiliği'ne tayin olunmuş oğlu Şehzade Mustafa'nın yanına gitmiştir. Peirce'e göre ise Mahıdevran Hatun saraydan sürülmemiş, fakat oğlu sancağa gitmek üzereyken geleneklere uygun bir şekilde saraydan ayrılmıştır.
İlk oğlu Şehzade Mehmet’in doğmasından itibaren, alçakgönüllü ve çekingen Hürrem Sultan’ın tarihin tozlu sayfalarına gömüldüğünü, Hürrem Sultan’ın hayatının bundan sonrasının Kanuni’nin ölümünden sonra oğullarından birini Osmanlı tahtına çıkarmak üzere entrikalarla yoğunlaştığını görürüz. Ölünceye kadar bu yolda bir siyaset izlemeye başlamış, oğulları karşısında tek rakip olan Şehzade Mustafa’yı ortadan kaldırabilmek için akıl almaz entrikalara başlamıştı. Kızı Mihrimah Sultan ve damadı Rüstem Paşa Hürrem Sultan’ın takip ettiği bu siyasette en büyük yardımcıları oldular.
Kanuni gibi kudretli bir sultanın, Hürrem Sultan’ın bu kadar etkisi altında kalması ilk başta şaşılacak bir olay olarak görülebilir. Fakat bilinmesi gerekir ki, Hürrem Sultan bu gücü öyle birdenbire elde etmemiş, bunun için yıllarca çalışmıştır. Kanuni’ye ilk sunulduğu 1520 yılında, Topkapı Sarayı’ndaki eğitim ve terbiyesini tamamlamadığı için “acemi” yani sultanın zevceliği için gereken kültürü edinmemiş kabul edilen Hürrem Sultan, konumunu sağlamlaştırıncaya kadar son derece dikkatli hareket etmiş, çevresini iyice sağlamlaştırmadan adım atmaktan çekinmiştir.
Hürrem Sultan 18 Nisan 1558 tarihinde eşi Kanuni Sultan Süleyman'dan önce 56 yaşındayken öldü. Oğlu II. Selim'in tahta çıkışını göremedi. Süleymaniye Camisi Külliyesi içinde kendisi için yaptırılan türbeye gömüldü. Türbenin iç duvarları bir cennet bahçesini tasvir eden İznik çinileriyle kaplandı.
Hürrem Sultan İstanbul'da günümüzde onun adıyla anılan Haseki semtinde, Mimar Sinan'a Haseki Külliyesini yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır. Hürrem Sultan ayrıca Ayasofya Camii civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırmıştır.
Ukrayna'nın eski Cumhurbaşkanı Vladimir Yuşçenko ve eşi 2005 haziranında Türkiye'ye geldiklerinde Süleymaniye Camii'ndeki Hürrem Sultan'ın türbesini ziyaret etmişlerdi. Yuşçenko'nun eşi mezar başında Hürrem Sultan'a dua etmişti. Vladimir Yuşçenkoı ziyaret öncesi gazetecilere yaptığı açıklamada şunları söylemişti: “Ukrayna'da herkes Hürrem Sultan Rokselana hakkında her şeyi biliyor. Ona saygı duyuyor. Hürrem Sultan çok akıllı bir Ukraynalı kadındı. Çünkü Osmanlı İmparatoru'nun hayatını önemli ölçüde değiştirdi. Padişah'ın hayatına birçok yenilik getirdi. Bu Ukraynalı kadınların güçlü karaktere sahip olduğunun en güzel göstergesi. Şimdi düşünüyorum da belki bazı Türk erkekleri Hürrem Sultan'a küsmüştür. Çünkü o Padişah'a bir kadını sevmesini, tek kadınla yaşamasını öğretti. Çok erkek için bu gerçekten çok zor...”
Siyasi sonuçlarını bir kenara bırakırsak Kanuni Sultan Süleyman gibi padişahı avucunun içine alabilen Hürrem Sultan alttan alarak, erkeğini yönetmeyi ve yönlendirmeyi başarabilmiş bir kadındır. Hürrem Sultan; hırsı, zekası ve cazibesini kullanarak Osmanlı İmparatorluğu’nda en yüksek mevkilerden birinde otuz beş yıl boyunca kalmayı başarabilmiş ender bir kişiliktir. Hırslı, kurnaz ve entrikacı kişilik yapısı ve “ezmezsem ezilirim” felsefesiyle giriştiği iktidar yarışında iki vezir ve bir şehzadenin öldürülmesinde önemli rol oynayan Hürrem Sultan’ın hayatı daha uzun yıllar boyunca sürekli tartışılacaktır.
ama mahidevran sultan çok güzelmiş sonu ne olmuş :)
