Dünya sağlık örgütü ( WHO ), sağlığı, ' fiziksel, bedensel, ruhsal yönden tam bir iyilik hali ',ifadesiyle, Hipokrat, bireyin kişisel yapısı ve değişik besinlerin gücünü bilmekle sağlıktan söz edilebileceği '' ifadesiyle tanımlamıştır.
Sağlıklı büyüme ve gelişme, mevcutsağlığın korunması, yaşam süresi ileyaşam kalitesinin arttırılması ve MÜKEMMEL YAŞLANMA için besinlerin YETERLİ, DENGELİ VE ÇEŞİTLİ olarak tüketilmesi gerçeği günümüzdeki pek çok çalışma ile desteklenmektedir.
65 yaşından sonraki döneme yaşlılık (geriatri) denilmektedir. Yaşlılıkta pek çok etkenlere bağlı olarak fonksiyonel bozukluklar ortaya çıkar. Hipertansiyon, damar sertliği,kalp yetmezliği, diyabet, kanser, böbrek yetmezliği, kemik erimesi, unutkanlık ve bunama bunların başında gelir .
Yaş ilerledikçekarşılaşılan sağlık sorunları
1. Saç ağarır, deri kırışır, vücut duruşu değişir.
2. Pigmentasyonda artma, duyma ve görme azalır.
3. Beyinde hücresel değişiklikler oluşur.
4. Sindirim, dolaşım ve boşaltım organlarının işlevlerinde değişimler olur.
5. Sinir iletim hızı, tat ve koku alma, kas gücü, sindirim salgıları ve hareketi azalır
6. Bazal Metabolizma Hızı azalır
7. Dişler kayba uğrar, yalnızlık, psikolojik stres
8. Kemik mineral yoğunluğu azalır, kemik erimesi
9. Aktivite azalır.
10. Dolayısıyla enerji ihtiyacı azalır. UNUTKANLIK ve BUNAMA görülür.
Kortizon, frosemid, aliminyumlu antiasitler, isoniasid, tetrasiklin içeren ilaçlar, alkol, aşırı tuz alımı Kalsiyum'un olumlu etkisini azaltır.Bu hastalıklara yakalanmamak veya yakalanma riskini en aza indirgemek için, BESLENME SAĞLIK YAŞLANMA AÇISINDAN BAZI TEDBİRLER ALINMALIDIR !!
BESLENME SAĞLIK YAŞLANMA DENGESİ İÇİN
Ø Vücut ağırlığı normal seviyede tutulmalıdır.
Zayıflık ve şişmanlık önlenmelidir.
Diyette; doymuş yağ asitleri içeren katı yağları, tuzu, baharatlı ve ağır, sindirimi zor diğer gıdaları azaltmak veya almamak gerekir.
Öğün sayısı sıklaştırılmalıdır.
Sık ve az yenmelidir.
Sıvı yiyeceklere ağırlık verilip, tuz azaltılmalıdır.
Kalori normal vücut ağırlığını koruyacak kadar olmalıdır.
Günlük yaşamda; uyku, egzersiz, eğlence ve dinlenmeye dengeli bir şekilde yer verilmeli.
Fiziksel aktiviteyi düzenlemek gerekir.
Vücudun bedensel çökmemesi için, devamlı kültür-fizik gibi düzenli hafif spor yapmak gerekir.
Streslerden kaçınmak, mümkün olduğunca düzenli bir yaşantı sürmek gerekir.
Tad alma, koklama, görme duyuları azalabileceğinden yiyecekler hazırlanırken bu özelliklere dikkat edilmelidir.
Menülerinde hoşa gidecek ve kolay yenebilecek yiyecekler yer almalıdır.
Çiğneme zorluğu olanlara yumuşak gıdalar verilmelidir.
BESİNLERİN AZ ALINMASI,
** Kansızlık ( Demir eksikliği anemisi)
** Basit guatr (İyot eksikliği)
** Beriberi (B1 Tiamin vitamini yetersizliği)
** Pellegra (Niasin yetersizliği)
** Osteopoproz, diş çürükleri (Ca ve DVit. Yetersizliği)
** Zayıflık ( Kaşeksi )
** Osteoporoz (Kemik erimesi)
** UNUTKANLIK, dikkat dağınıklığı na neden olur.
BESİNLERİN AŞIRI ALINMASI,
Ø Koroner kalp hastalığı ( Kalp krizi)
Ø Yüksek tansiyon
Ø Kan yağlarının yükselmesi, ALZHEİMER
Ø Damar sertliği
Ø Şeker hastalığı
Ø İnme
Ø Gut hastalığı
Ø Eklemlerde kireçlenme
Ø Topuk dikeni
Ø Bazı kanser türleri ( mide, barsak, meme, prostat, akciğer, vb. )
Ø Yemek borusu iltihabı
Ø Mide fıtığı
Ø Safra kesesi taşları
Ø Karaciğerde yağlanma
Ø Cilt yırtılmaları
Ø Ciltte aşırı kıllanma (özellikle kadınlarda)
Ø Uykuda nefes alamama
Ø Psikososyal durumda kötüleşme ( sosyal yaşamdan uzaklaşma, özgüvende azalma, sıkıntı,depresyon )
Ø Sigara ve alkol alışkanlığı
Ø Fiziksel aktivitede azalma
Ø İşsizlik
Ø Şişmanlarda kalp damar hastalıklarından ölümlerin 4 kat, hipertansiyondan ölümlerin 3 kat fazla olması
Ø Varisler
Ø Sırt ağrıları
Ø Artritler
Ø Selülit
Ø Vücutta su tutulumu ( ödem )
Ø Şişmanlık, eşlik eden hastalıklar nedeniyle SAĞLIK HARCAMALARI ARTMASINA neden olmaktadır.
Tedavi programında amaç,AÇ KALMAK ya da OBURLUK değil bilgilenmek ve sağlığı korumak, gerektiğinde ; diyetisyene danışarak sağlıklı beslenmek,sağlıklı yaşamak ve yaşlanmak olmalıdır.
YAŞLILIKTA ÖZELLİKLE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN BESİN ÖGELERİ
v PROTEİN ( Kas kitlesinin korunması özel önem taşımaktadır. )
v KALSİYUM- FOSFOR
v D VİTAMİNİ ( Güneş Işığı )
v C VİTAMİNİ
v DEMİR
v A VİTAMİNİ
v FOLİK ASİT
v B12 VİTAMİNİ
v ÇİNKO
v SU
v POSA
v OMEGA-3
KAHVALTI GÜNÜN EN ÖNEMLİ ÖĞÜNÜDÜR.
Kahvaltı ;
Daha iyi öğrenmek, hatırlamak
Daha dikkatli - uyanık olmak
Aktivitelere daha çok katılmak demektir.
Kahvaltı yapmama zihinsel fonksiyonları olumsuz etkiler !!!
KAHVALTI ÖRNEKLERİ
Ø 1 su bardağı süt, 1yumurta, 5 zeytin, ekmek, domates
Ø Bir bardak açık çay ( limonlu ), peynir, ekmek, domates
Ø Bir bardak taze sıkılmış meyve suyu, peynirli tost
Ø Bir bardak süt, bal, ekmek, meyve
Ø Bir bardak ıhlamur, yumurta, pekmez, ekmek
~Sabah kahvaltısını yalnız ye !!!
~Öğle yemeğini arkadaşlarınla paylaş!!!
~Akşam yemeğini düşmanına ver !!! ÇİN ATASÖZÜ nü belki hiç akıldan çıkarmamak en doğrusu olacaktır.
SAĞLIKLI BESLENME PİRAMİDi DOĞRU SEÇENEKLERİ
1.Yemek-> Proteinden zengin et, tavuk, k.baklagil vb.
2. Yemek-> Temel enerji kaynağı çorba,pilav
3. Yemek-> Kalsiyum kaynağı olan cacık, ayran, sütlü tatlılar, meyveler oldoğu unutulmamalıdır.
Alzheimerlı bir yaşlıya yemek yedirirken ;
1) Sakin davranılmalıdır. Demanslı bir hasta için yemek esnasında göstereceğiniz sakin ve telaşsız davranışlar, radyo, televizyon gibi rahatsız edici dış seslerin olmaması ve rahatlık büyük önem taşır.Hasta sinirliyse veya sinirlenip tepki verirse zorla yedirmeye çalışmamalı, sakinleşmesi beklenmelidir.
2) Hastalık ilerledikçe hastanızın yeme alışkanlıklarında değişiklikler olacaktır (yemek tercihleri veya yemek saatleri gibi). Hastayı ya da sizi fazlasıyla rahatsız edecek boyutta olmadıkları sürece bu tür değişikliklere izin verilmelidir.
3) Hastanın yeme sürecine dahil olmasına izin verilmelidir. Örneğin, kaşığı veya çatalı hastanın eline vererek ağzına götürmesine yardımcı olunabilir.
İŞTAH KAYBI : İştah kaybının pek çok sebebi vardır.
1) Hasta depresyonda olabilir.Özellikle hastalığın ilk evrelerinde umutsuzluk ve çaresizlik hisseden hastalarda sıklıkla depresyon görülür. Bu tür bir durumda doktordan alınacak yardımla hasta iyileşebilir ve eski iştahına kavuşur.
2) Hastada diş eti problemleri veya diğer diş rahatsızlıkları olabilir.
3) Gün içinde yeterince hareket etmeyen bir hasta enerji kaybı olmadığı için yemek yemeyi reddedebilir. Daha fazla hareket etmesi ve fiziksel aktivitelerde bulunması için hastayı ikna etmeye çalışılmalıdır.
4) Hastalığın ileriki evrelerinde beyindeki hasar arttığı ve mesaj beyne ulaşmadığı için hasta aç olsa bile önüne konan yemeğin yenmesi gerektiğini anlamayabilir. Böyle bir durumda yemeği hastanın ağzına tutmak gerekebilir.
5) Yutma ve çiğneme hastalık ilerledikçe zorlaşabilir. Bu konuyla ilgili olarak bir konuşma terapistiyle iletişime geçip yardım istenebilir.
6) Hasta kabızlık çekiyor olabilir. Bu sorunu çözmek için hastanın menüsünü lif açısından daha zengin bir hale getirebilir ve daha fazla sıvı almasını sağlayabilirsiniz.
BESLENME İLE İLGİLİ ÖNERİLER VE ALTERNATİF MENÜLER
Çatal-bıçak gerektirmeyen yiyecekler tercih edilebilir.
1) Küçük parçalar halinde kesilmiş ekmek ve tost çeşitleri, sandviçler, peynirli krakerler, bisküviler
2) Hamburger, köfte veya biftek parçaları
3) İyice haşlanıp parçalar halinde kesilmiş yumurta
4) Parçalanıp küçültülmüş meyve ve sebzeler (haşlanmış patates, karnabahar, brokoli parçaları, salatalık dilimleri, kuru meyveler) hazırlanabilir.
Kahvaltı
Üzerine yağ sürülmüş ekmek dilimleri, taze meyve veya portakal suyu, haşlanmış yumurta, küçük kekler.
Öğle yemeği
Çeri domates ve salatalık dilimleri eşliğinde sunulan sandviçler İçine ekmek parçaları doğranmış ve fincana konulmuş çorba ,salata
Akşam yemeği
Haşlanmış tavuk göğsü parçaları, fırın patates, brokoli ve havuç ,balık köftesi, kılçıkları temizlenip parçalanmış balık eti, patates cipsi dilimlenmiş, haşlanmış patates, taze fasulye ve havuç veya salata.
İştahsız bir demans hastasının yemeğe ilgi duymasını sağlamak için aşağıdakileri denenebilir.
1) Güzel görünümlü yemekler daha çok ilgisini çekecektir, bu nedenle bazı durumlarda sunum büyük önem taşır. Tabak fazla doldurulmamalı, az ama sık yemek verilmelidir.
2) Yemeği soğuduğunda zaten az olan ilgisi hepten kaybolabilir. Bunu engellemek için sıcaklığı uzun süre muhafaza edebilen tabaklar kullanabilir veya soğuyan yemeği mikro dalga fırında ısıtabilirsiniz.
3) Hastalık ilerledikçe demanslı kişi daha önce çok sevdiği yiyecekleri yememeye, hiç sevmediklerini de yemeye başlayabilir. Bu tür değişikliklere hazırlıklı olmak gerekebilir. Bazı durumlarda, istemediği yemeğe farklı bir isim vermek de işe yarayabilir.
4) Hasta birkaç gün gözlemlenip günün hangi zamanlarında daha kolay yediği saptanmalıdır. Daha sonraki günlerde yemek saatleri bu gözleme göre ayarlanabilir.
5) Birçok bakıcı hastaların çok az sıvı tükettiğinden yakınır. Sağlıklı olabilmek için günde en az sekiz bardak sıvı tüketilmelidir. Eğer böyle bir sorun varsa az miktarda ama sık sık sıvı verilebilir. Büyük bir kupa yerine küçük bir bardak kullanılabilir. Yemeği hazırlarken uygun durumda, demanslı bireyin de bu sürece dahil olmasına izin verilmeli ki yemek yenileceğini fark etsin.
6) Hasta kendi kendine yediğinde yiyeceklerin kontrolünü sağlayamayıp etrafa dökebilir. Bunu önlemek için yiyecekler çatal-bıçak kullanımını gerektirmeyecek kadar ufak parçalara bölünebilir, böylece kaşık yardımıyla yenmesi sağlanmalıdır. Ya da, elle yenebilecek yiyecekler verilebilir. Ayrıca, kişinin daha kolay su içebilmesi için özel olarak tasarlanmış çift kulplu bardaklar kullanılabilir.
7) Karışık bir masa hastanın dikkatini dağıtacağından genelde düz renkli masa örtüleri seçilmeli ve masanın sade olmasına özen gösterilmelidir.Ayrıca açık renkli yiyecekler koyu renk tabakta sunulmalı, masa örtüsüyle aynı ya da benzer renklerde tabaklar kullanılmamalıdır.
BESLENME - SAĞLIK- YAŞLANMA DENGESİ İÇİN ÖNERİLER
En az 3 öğün , toplam 5-6 öğün tüketin
1) Sabah mutlaka kahvaltı yapın
2) Her öğün 4 temel grup besin tüketin
3) Günde en az 2 su bardağı süt içme alışkanlığı edinin
4) Günde en az 5 kez sebze meyve tüketin
5) Günde en az 8-10 bardak su tüketin
6) Günde en az 2 kez diş fırçalayın
7) Öğün atlamayın
8) Yemekleri yavaş ve iyi çiğneyerek tüketin
9) Gelişi güzel diyet yapmayın ( özellikle genç kızlar )
10) Düzenli ve yeterli uyku uyuyun
11) Düzenli egzersiz yapın
12) TV ve bilgisayara az zaman ayırın
13) Temiz ve mikropsuz besin tüketin
14) Kahve yerine limonata, ayran, bitki çayları tercih edin
15) Çay, kahveyi yemeklerden bir saat önce veya sonra tüketin
16) Şekerli besinleri öğün arası almayın
17) Ellerinizi bol su ile yıkayın
18) Yemekte ayrı çatal, bardak kullanın
19) BKI' nizi koruyun
20) Düzenli güneşlenin, D vitamini alın
21) İyotlu tuz kullanın
22) 100 gram mercimekte, 100 gram etten daha çok protein olduğu unutulmamalıdır.
23) Sebzeler bol suda haşlayıp, suyunu dökmeyin
24) Yağı yemeğe yakıp koymayın
25) Sebzeleri yağda kavurmayın
26) Köfteleri, balığı kızartmayın
27) Yumurtayı çiğ tüketmeyin
28) Yağ tenekesini, sütü ışıkta bekletmeyin
AYRICA
Ø Sütü çay- toz içecekler
Ø Ayranı gazoz-kola
Ø Pekmezi reçel-çikolata
Ø Mercimeği şehriye çorba
Ø Bulguru pirinç
Ø Elma- portakalı muz
Ø Mısır gevreğini patates kızartması, cips yerine kullanmayı,
Kaynak: doktor sitesi
