Ünite- 1
Denetime Giriş ve Denetim Standartları
Denetime Giriş ve Finansal Tabloların Denetimi
Denetim: Ekonomik faaliyetler ve olaylara ilişkin savlarla kabul edilmiş ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini araştırmak ve sonuçlarını ilgili kullanıcılara iletmek amacıyla nesnel biçimde kanıt toplayan ve değerleyen sistematik bir süreçtir.
Not: Ortaya çıkan sonuçların ilgili kullanıcılara iletilmesi istenilebilir.
Sistematik Süreç: Denetim istenen sonuçları verecek biçimde yönetilmesi ve bu amaçla çok iyi düşünülmüş ve tasarlanmış bir denetim planının işletilmesiyle olanaklıdır. İyi bir plan, kanıtın nesnel olarak elde edilmesini ve değerlemesini gerektirir.
Bu nedenle Denetçi; Ekonomik faaliyetler ve olaylardan ve raporların hazırlanması sürecinden ilgili kanıtları elde etmekte ve bu faaliyetlerle olayların sonuçlarını gösteren raporlarda ileri sürülen savları, rapor kullanıcılarınca konmuş olan ölçütlerle karşılaştırmaktadır. Daha sonra raporlanmış olan faaliyet ve olaylarla konmuş kanıt olan ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini denetim raporu olarak kullanıcılara iletmektedir.
Denetim Türleri: Denetimin farklı türleri bulunmaktadır.
Bunlar 3 başlık altında ele alınabilir.
*Finansal Tabloların Denetimi
*Uygunluk Denetimi
*Faaliyet Denetimi
*Finansal Tabloların Denetimi: Mali tabloların uygun olup olmadığını araştırır.
Muhasebe Sürecinde İşletme ile ilgili finansal nitelikli işletmelerin tanımlanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve bunların özetlenmesi; muhasebenin birinci işlevini oluşturmaktadır. Bu sürecin sonunda elde edilen çıktılar muhasebe bilgisinin özetlendiği temel finansal tablolar olan, Bilanço, Gelir tablosu, Nakit akım tablosu ve Öz kaynaklarda değişim tablosudur.
Finansal tablolar, İşletme dışına işletme ile ilgili finansal bilgi sunmanın temel araçlarıdır ve işletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını para birimi olarak gösterir. Ancak işletme ile ilgili bilgilerin tümünün bu temel finansal tablolarla sunulması olanaklı olmayabilir Muhasebenin birinci işlevi sonucunda özetlenmiş bilgilere dayanılarak elde edilen bu tabloların yanı sıra finansal muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin de raporlanması gerekir. Bu da finansal tabloların yanı sıra muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin iletilmesi ile ilgili olan araçları da içeren finansal raporlamayı ifade eder.
Finansal Tabloların denetiminin amacı: İlgili taraflara sunulmuş geniş içerikli bilgilerin bu tabloların düzenlenme ilkelerine ve amacına uygun olarak konmuş ölçütlerle uyumlu olup olmadığını belirler Burada; Ölçütleri oluşturan temel öğe, Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleridir. Denetçi, daha sonra da denetim raporunda da incelemiş olduğu finansal tabloların genel kabul görmüş ilkeleriyle uygunluğunu ortaya koyacaktır.
Not: Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri; Bilanço ve Gelir tablosu ilkelerine uygun olmalıdır.
Not2: Muhasebenin 12 temel kuralı;
*Sosyal sorumluluk
*Süreklilik
*Tarafsızlık
*Tutarlılık
*Tam açıklama
*Önemlilik
*Özün önceliği
*Dönemsellik
*İhtiyatlılık
*Parayla ölçülme
*Maliyet kavramı
*Kişilik kavramıdır.
*Uygunluk Denetimi: Yasalara uygun hareket edilip edilmediğini inceler.
Her işletme; faaliyet amaçlarına ulaşmak için iletme içinde bir dizi yordamı, kuralı ve politikayı oluşturmak ve bunları uygulamak zorundadır. Ayrıca yasalar ve hükümetlerce yapılan düzenlemeler de işletmece uyulması zorunlu olan ve iç işleyişe yansıyan öğelerdir.
İşletme yönetimi; konmuş politikalara, kurallara, yordamlara örgüt bölümlerince uyulup uyulmadığını belirlemek amacıyla denetim yapılmasını isteyebilir. Bölümlerin bu ölçütlere uyma ve uygulama derecesinin denetçi tarafından belirlenmesi uygunluk denetimidir.
*Faaliyet Denetimi: İşletmelerin kendi içerisinde kendi koyduğu kurallara uyup uymadığını inceler, Etkinliliğini ve verimliliğini inceler.
Örgütsel faaliyetlerin sistematik bir biçimde incelenerek bu faaliyetler için kullanılan kaynakların etkinlik ve verimliliğe ilişkin sonuçların saptanmasıdır. Etkinlik; işletmenin bölümler temelinde belirlemiş olduğu hedeflerine ulaşmasının ölçüsüdür. Verimlilik ise belirlenmiş hedeflere bu hedeflere ulaşmak için kullanılan kaynakların birbirine oranıdır. Faaliyet denetimin amacı; bir başarım (performans) denetimi yaparak geliştirilecek ve/veya düzeltilecek alanları tanımlamak ve öneriler geliştirmektir.
*Özel amaçlı Denetim (Kitapta yoktur, ek bilgi): Banka denetimidir. Banka kredi vereceği zaman bu denetimi yapar.
Denetçi Türleri: Denetçileri 3 başlık altında sınıflandırabiliriz.
Dış Denetçi: Bağımsız denetçi olarak da adlandırılan dış denetçi bir denetim şirketine bağlı olarak veya kendi başına denetim hizmeti veren kişidir.
Dış Denetçiler: Eğitimleri, uzmanlıkları yetenekleri ve bağımsızlık nitelikleriyle denetim sürecinde çok önemli işlevi yerine getirirler. Bu nedenle denetledikleri işletmeye karşı sorumluluklarının yanı sıra toplumsal bir sorumluluk da taşırlar.
İç Denetçi: Özel işletmelerde, ortaklıklarda, devlet kuruluşlarında ve diğer kuruluşlarda görevli olarak yani o işletmenin bir çalışanı veya memuru olarak görev yapan denetçiler iç denetçi olarak tanımlanır.
İç denetim; Bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer takmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danışmanlık faaliyetidir. İç denetim, kurumun risk yönetim, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkililiğini değerlendirmek ve geliştirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek kurumun amaçlarına ulaşmasına yardımcı olur.
Devlet Denetçileri: Devletçe kurulmuş ve devletçe işletilen işletmelerin de kendi işleyişlerini denetlemeleri ve önlemler almaları gerekir. Üstelik sahibi halk olan bu işletmelerin denetimi, kamusal bir sorumluluk da gerektirdiği için ayrı bir önem taşımaktadır. Bu nedenle de bu kamu kurumlarının denetim birimleri oluşturulmuştur. Vergi yükümlülüklerin de vergi yasalarına uyup uymadıklarını ve beyanlarının doğru olup olmadığını denetler.
Türkiyede ve Dünyada Mesleki Örgütlenme:
*İngilterede 1870 *Almanyada 1886 *ABDde 1896 *Fransada 1927 *Hollandada 1895 *İsviçrede 1941 *Arjantinde 1945 *Yunanistanda 1950 *Brezilyada 1946 *Meksika ve Hindistanda 1949 *Nijerya ve İtalyada 1955 Yıllarında çıkan meslek yasası Türkiyede Ancak 1898 Yılında çıkarılabilmiştir.
*Türkiyede 13 Aralık 1987de SPK tarafından ilk olarak başlatıldı
*Türkiyede 3568 sayılı serbest muhasebecilik, Serbest muhasebeci mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik yasası 13 Haziran 1989 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Daha sonra 2008 yılında yapılan yeni bir düzenlemeyle serbest muhasebecilik unvanı kaldırılmıştır.
Sonuç olarak yasa, mesleği şu iki ana ayrımda ele almaktadır.
*Serbest muhasebeci mali müşavir: Gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin defterlerini tutarak bilanço, kar zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgeleri düzenleyebilirler. Ayrıca bu işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak da görevleri arasındadır. Sayılan bu işleri bir işlerine bağlı olmadan yapmak zorundadır.
*Yeminli Mali müşavir: Muhasebe defteri tutmaz ve muhasebe bürosu açamazlar. Ayrıca muhasebe bürolarına da ortak olamazlar. YMMlerin yapabileceği işlerin konuları yasada şu şekilde sıralanmıştır.
A)Gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak geliştirmek, işletmecilik muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak,
B)(a)şıkkındaki konularda belgelerine dayanarak inceleme, tahlil, denetim yapmak; mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek; tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak,
C)Gerçek ve tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin mevzuat hükümleri, muhasebe ilkeleri ile muhasebe standartlarına uygunluğunu ve hesaplarını denetim standartlarına göre inceleyip tasdik etmek.
Not: YMMleri SMMM den ayıran en belirleyici özellik YMMlerin defter tutmaması; ancak tasdik yetkisine sahip olmalarıdır
Not2:YMM unvanını alabilmek için ise en az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik yapmış olmak, yeminli mali müşavirlik sınavını vermiş olmak ve yeminli mali müşavir ruhsatını almış olmak gerektirmektedir. Bunları yaptıktan sonra yemin ederek göreve başlayabilirler.
Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları: Denetim standartları, denetçinin denetim başarımının kalitesinin ölçüsünü oluşturur.1947 yılında AICPA(AmericanInsitute of CertifiedPublicAccountants) tarafından çıkarılan ve muhasebe çevrelerince benimsenmiş olan genel kabul görmüş denetim standartları, bir anlamda denetimin temel yapısını oluşturmaktadır. Denetim standartları, bir yandan denetçinin niteliklerini ortaya koyarken bir yandan da bu denetçinin denetim sürecinde izlemesi gerekli yolu ortaya koyar ve denetçi için denetim sürecinin nihai ürünü olan denetim raporunun da niteliğini belirler.
Genel Standartlar: Denetçinin niteliğini belirleyen standartlardır. Denetçinin kişiliğini, mesleki sorumluluğunu ve mesleki niteliklerini ele alan bu standartlar, denetim sürecinde denetçinin önemini de ortaya koyan standartlardır.
*Mesleki Eğitim ve Uzmanlık standardı: Denetçinin yeterli teknik bilgiye ve deneyime sahip olmasını öngörmektir.
*Bağımlılık Standardı: Denetim sürecinde kendi uzmanlığına ve yargı gücüne güven duyarak, dış etkenlerin etkisinde kalmadan yani nesnel düşünerek ve dayanarak denetimi yürütmesi, bağımsız ve mantıksal olmalı.
*Mesleki Özen Standardı: Kurallara büyük bir özenle uyarak denetimi gerçekleştirmesidir. Mesleki özen aynı zamanda mesleğe olan saygı demektir.
Çalışma Alanı Standardı: Bu standartlar bir bakıma, denetim sürecinde denetçinin izleyeceği temel yolu gösterir. Denetçi denetimini planlamalı, iç kontrolü ele almalı ve kanıt toplamalıdır.
*Planlama ve Yardımcıların Gözlenmesi Standardı: Denetçi denetlediği işletmenin finansal tablolarına ilişkin bir karar varmak istemektedir. Bu amaçla bir dizi denetim adımından oluşan bir süreci tamamlamak zorundadır. Bu süre;
Ne, Ne zaman, Nasıl, Nerede, Neden, Kim tarafından, Hangi maliyetle ve Hangi sürede gibi soruların yanıtlarını aramayı gerektirir. İşte tüm bu soruların yanıtları denetimini planlaması anlamına gelir.
*İç Kontrolün İncelenmesi Standardı: Denetçi için denetimin en önemli alanlarından biri işletmenin iç kontrol yapısıdır. İç kontrol; yönetim tarafından oluşturulan finansal raporlamanın güvenirliğini, yasalara ve kurallara uygunluğunu, faaliyetlerin etkinliğini ve verimliliğini sağlayan bir süreçtir.
*Kanıt Toplama Standardı: Denetçiler yönetimce finansal tablolarda ileri sürülen savları destekleyen kanıtları araştırmak, elde etmek ve bunları değerlemek zorundadırlar. Denetçi bu kanıtları ele geçirmek için çok çeşitli denetim yordamları uygulanır.
Burada Denetçi: Yeterli sayıda, Güvenilir, Geçerli, Nesnel ve İlgilenilen döneme ait kanıtlar elde etmelidir.
Raporlama Standardı: Denetçinin raporunu hazırlarken göz önünde tutulması gereken 4 standart bulunmaktadır.
1)Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı
2)Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Tutarlılık(Değişmez)Standardı
3)Açıklama Standardı
4)Görüş Bildirme Standardı
Uluslararası Denetim Standartları: Uluslararası alanda kabul gören denetim standartlarının belirlenmesi konusunda dünyadaki en yetkin ve etkili kuruluş, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonudur (IFAC). IFAC kendi içinde oluşturduğu Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu aracılığı ile uluslararası denetim standartlarını belirlemektedir.
Türkiyede de 20 Şubat 2003 tarihinde Türkiye Denetim Standartları Kurulu (TÜDESK) kurulmuştur.
Aşağıda Türkiyenin de denetim çalışmalarında temel aldığı ve uyum gösterdiği uluslararası denetim standartları bir fikir vermesi bakımından sadece ele aldığı konular itibarıyla ana başlıklarıyla sırlanmıştır.
100-199 Başlangıç Konuları
200-299 Sorumluluklar
300-399 Planlama
400-499 İç Kontrol
500-599 Denetim Kanıtı
600-699 Diğer Denetçilerin çalışmalarından Faydalanma
700-799 Denetim Sonuçları Raporlama
Ünite - 2
Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramları ve Çalışma Kâğıtları
Denetimde Önemlilik Kavramı: Eğer bir bilginin finansal tablolarda atlanması veya yanlış beyanı, bu finansal tabloları esas alarak ekonomik kararlar veren bilinçli kullanıcıların kararlarını etkileyebiliyorsa bu bilgi önemlidir. Bir finansal tablo kaleminin önemliliği, onun niteliğine ve büyüklüğüne bağlıdır. Önemlilik kavramı; finansal bilginin tanınması, toplanması, sınıflandırılması ve sunumu için temel bir kavramdır.
Önemlilik: Bir hesap veya bir olgunun finansal tablolara güvenen kullanıcıların karalarını etkilemesidir. Önemlilik aynı zamanda denetçinin belirli bir kalemin veya işlemin önemli olup olmadığını yargılaması için önemli bir faktördür.
Yanlış Beyan: Raporlanan bir finansal tablo kaleminin tutarı, sınıflandırması, sunulması ve açıklaması ile geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olması için gereken tutarı, sınıflanması, sunulması ve açıklanması arasındaki farktır. Yanlış
Beyanların Oluş Nedenleri Şunlardır;
Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre olması gereken tutarı sınıflaması ve sunumu ile raporlanmış bir finansal tablodaki tutarı, sınıflaması ve sunumu arasında fark olması,
Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin atlanması
Finansal tablolarda yapılması gereken bir açıklamanın genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre açıklanması gereken bir bilginin atlanması.
Yukarıda belirtilen yanlışlıklar eğer kasıtlı olarak yapılmışsa Hile, kasıtsız olarak meydana gelmişse hata olarak tanımlanır.
Denetçi; Denetim yordamlarının yapısını, zamanlamasını ve kapsamını belirlerken ve bu yordamların sonuçlarını değerlendirirken önemlilik ve denetim riskini diğer konularla birlikte dikkate almalıdır. Diğer bir ifade ile denetçi, her denetimde önemlilik yargısında bulunmalıdır. Ancak önemliliğin belirlenmesinde çok katı kurallar yoktur. Neyin önemli olduğu tamamen mesleki yargı konusudur.
Not: Önemlilik kesin değil göreceli bir kavramdır.
Önemliliğin Uygulanması: Denetçi, denetimin çeşitli aşamalarında önemliliği dikkate almalıdır.
Bu aşamalar;
*Planlama Aşaması
*Denetim Aşaması
*Denetimin tamamlanma aşamasıdır.
Planlanma Aşamasında Önemliliğin Dikkate Alınması: Denetçi, denetimin planlama aşamasında önemli kabul edilecek yanlışlıkların büyüklüğü hakkında yargıda bulunur. Denetçi, Denetimin başında önemliliği göz önüne almak ve buna göre denetim stratejisini geliştirebilmek için denetimin planlama aşamasında finansal tablolardaki yanlışlıklara ilişkin bir ön belirlemede bulunmalıdır. Denetçinin önemlilikle ilgili olarak yapmış olduğu bu ilk belirleme, önemlilik eşiği veya planlanan önemlilik olarak ifade edilmektedir. Bu tutar, denetçinin finansal tablolarda bulunabileceğine; ancak finansal tablo kullanıcılarının kararlarını ve davranışlarını önemli ölçüde etkilemeyeceğine inandığı hata ve düzensizliklerin maksimum tutarıdır.
Denetçinin planlama aşamasındaki bu önemlilik yargısı;
*Risk değerlendirme yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının belirlenmesi
*Yanıltıcı beyan riskinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi,
*İlave denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının belirlenmesi için bir temel oluşturur.
Önemlilik Eşiğinin Belirlenmesi: Önemlilik eşiğinin belirlenmesinde genellikle bilanço ve gelir tablosu kalemlerine dayalı yüzde ilişkileri kullanılmaktadır; ancak önemli olan, hangi kalemlerin önemlilik kararıyla daha ilgili olduğudur. Genellikle toplam hasılat, toplam varlıklar, brüt veya net kar, öz sermaye ve işletmenin cirosuna göre önemlilik yüzdeleri oluşturulmaktadır.
Denetçi, Denetim planını geliştirmek amacı ile bilanço ve gelir tablosu için önemlilik düzeylerinin ilk belirlemesini yapar.
Denetçi, İlk belirlemeyi yaparken hem nicel hem de nitel yanlışlıkları dikkate almalıdır. Önemlilik kararı, çoğunlukla bilanço ve gelir tablosuna dayanarak verilir. Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde dayanarak verilir. Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde bulunurken farklı yöntemler kullanabilir.
Bunlar;
*Basit Yöntemde
*Aralıklı Yöntemi, Basit yönteme benzemekle birlikte farklı büyüklükteki işletmeler için olası farklı önemlilik düzeylerinin aralığını verir. Basit yöntemde olduğu gibi denetçi, niteliksel faktörleri dikkate alarak seçilen uygun aralığa göre önemlilik düzeyini belirler
Örneğin;
20.000 liradan düşükse brüt karın %2-5i
20.000-1.000.000 Arası ise brüt karın %1-2si
100.000.000den yukarı ise brüt karın %0,5i gibi
*Karışık veya ortalama yönteminde denetçi, beş altı tane finansal değişken kullanarak önemlilik tutarlarını belirler ve bu tutarların toplamını kullandığı değişken sayısına bölerek önemlilik tutarı belirler.
*Formül yönteminde ise şirketlerden oluşan büyük bir örneklem üzerinde önemlilik düzeyinin istatistiksel analizi ile belirlenen bir formül kullanılır.
Önemliliğin Hesap Kalanlarına ve İşlem Sınıflarına Dağıtılması:
Denetçinin ilk belirlediği önemliliği, denetim yordamlarının planlamasıyla bütünleştirmesinin en iyi yolu; onu finansal tablo unsurlarına dağıtmasıdır. Bu dağıtım gereklidir; çünkü denetim sırasında toplanan kanıtlar, finansal tabloların bütünüyle değil unsurlarıyla ilgilidir. Bu nedenle denetçi, önemliliği; hem finansal tablolar düzeyinde hem de her bir hesap kalanı işlem sınıfları ve açıklamalarla ilgili olarak irdelemelidir. Hesap kalanı, finansal tablolardaki her bir kalemi (kasa, stoklar, alacaklar gibi)ifade etmektedir. İşlem sınıfı ise müşteri işletmenin muhasebe sistemi tarafından kaydedilen her bir işlemi (alış işlemleri, satış işlemleri gibi) kapsamaktadır. Her bir finansal tablo hesap kalanındaki farklılıklar ile yasal ve düzenleyici zorunluluklar gibi faktörler nedeniyle denetçi; farklı hesaplar, işlem sınıfları veya açıklamalar için farklı önemlilik düzeyleri oluşturmalıdır. Bu amaçla denetçiler, önemlilikle ilgili olarak yapmış oldukları ilk rakamsal tahmini hesap veya işlem sınıfı düzeyine özel önemlilik tutarlarına dönüştürürler. ilk önemlilik tutarı; işlem sınıflarına dağıtıldığında bu işlem sınıflarının denetimi, bu işlem sınıfları tarafından etkilenen hesapları da kapsar. Böylece finansal tablo düzeyinde belirlenen toplam önemlilik tutarının dağıtımı, hesaplar ve işlem sınıfları için daha düşük tutarlarda önemlilik kullanılması ile sonuçlanır. Dağıtılan bu tutarlar, rakamsal önemli yanlışlıkları ortaya çıkarmak amacı ile oluşturulması gereken kabul edilebilir yanlışlık düzeyidir. Kabul edilebilir yanlışlık toplamının ilk önemlilik düzeyinin üstünde olması, etkin bir denetimin yapılmasına yardımcı olur.
Performans önemliliği: finansal tablolardaki düzeltilmemiş veya ortaya çıkartılmamış yanlışlıklar toplamının, bir bütünü olarak finansal tablo önemliliğini aşması olasılığı azaltmak için oluşturulur.
Önemliliğin Hesap Kalanları ve İşlem sınıflarına Dağıtılmasındaki Yaklaşımlar: İlk önemlilik tutarının hesap kalanları ve işlem sınıflarına dağıtılması için uyulması zorunlu veya belirlenmiş kurallar yoktur. Denetçiler, Finansal tablo düzeyinde belirledikleri önemlilikten hareketle hesap kalanları düzeyin de önemlilik tutarlarını; yani kabul edilebilir yanlışlık tutarını belirlerken farklı yaklaşımlar kullanabilirler. Bu yaklaşımlar;
*Yargısal Yaklaşım: Denetçi, hesap kalanları için önemliliği tamamen kişisel yargısına göre oluşturur.
*Oran Yaklaşımı: Denetçi, hesap kalanları düzeyinde önemliliği, tamamen finansal tablo düzeyinde belirlenen ilk önemlilik tutarına dayanan bir alan içinde oluşturur.
*Düzeltme Kayıtlarının sayısı: Denetçi, hesap kalanları düzeyinde önemlilik tutarlarını belirlerken bunu son yılların denetimlerinde yapılan düzeltme kayıtlarının sayısına dayandırabilir.
*Formül Yaklaşımı: Bazı denetçiler, toplam önemliliği, hesap kalanlarına, hesapların göreli büyüklüklerine ve birbirini dengeleyebilecek hata olasılıklarına dayanan bazı oranlarda dağıtan formüller kullanılır.
Denetim Sırasında önemliliğin Dikkate Alınması: Denetçi, denetim işini sürdürürken başlangıçta belirlediği önemlilik tutarı veya tutarlarını değiştirmesine neden olacak bilgiler elde edebilir. Yeni bir bilginin ortaya çıkması veya daha ileri denetim yordamlarının bir sonucu olarak denetçinin işletme ve onun faaliyetlerini kavrayışında değişiklik olması gibi denetim sırasında koşullarda ortaya çıkan bir değişikliğin sonucu olarak denetçinin bir bütün olarak finansal tablolar için belirlediği önemlilik düzeyini revize etmesi gerekebilir.
Denetçinin, bir bütün olarak finansal tablolar için başlangıçta belirlediğinden daha düşük önemliliğin uygun olduğuna karar vermesi durumunda performans önemliliğini revize etmesinin gerekip gerekmediği ve sonraki denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının uygun olup olmadığını belirmesi gerekir.
Denetimin Tamamlanma Aşamasında Önemlilik: Denetçi, çeşitli hesapların ve işlem sınıflarının denetimine dayanarak finansal tabloların nicelik ve nitelik olarak yanıltıcı şekilde beyan edilip edilmediğini belirleyecektir.
Denetçi, kendi tahminlerindeki isabetsizlik ve tüm kalemlerin denetiminin olanaksızlığı nedeni ile rakamsal yanlışlıkların toplam tutarını doğru olarak belirleyemeyebilir.
Denetçi, denetim yaparken iki tür yanlışlık ile karşı karşıyadır. Bilinen yaklaşımlar ve olası yaklaşımlardır.
Bilinen Yanlışlıklar: Denetçinin bir hesapla ilgili olarak belirleyebildiği yanlışlıklardır
Olası Yanlışlıklar: Denetçinin bir evrenden aldığı örneklemin test edilmesine dayanan tahmini yanlışlıklardır.
Olası yanlışlıkların tahmini için denetçinin örnekleme yapması gerekir. Denetçi, olası yanlışlıklar toplamını önemlilikle ilgili olarak yaptığı ilk belirleme ile karşılaştırır, böylelikle tutarların rakamsal olarak yanıltıcı şeklinde beyan edilip edilmediğini belirler. Toplam olası yanlışlık tutarının ilk önemlilik yargısına eşit veya bu tutardan daha az olması gerekir. Karşılaştırma sonucunda toplam yanlışlık tutarı, ilk önemlilik yargısından fazla çıkarsa finansal tablolar doğru kabul edilebilir değildir. Denetçinin olası yanlışlıklar toplamının tüm yanlışlıkları kapsayamayabileceğini kabul etmesi gerekir. Denetçi ayrıca maksimum olası yanlışlık toplamını tahmin etmeli ve ilk önemlilik düzeyi ile karşılaştırmalıdır. Maksimum olası yanlışlık, olası yanlışlıkların toplamına diğer olası yanlışlarının eklenmesi ile bulunur. Olası hataların toplamı bu tutarı aşarsa denetçi rakamsal önemlilik üzerinde düşünmelidir. Tüm bu çalışmalara rağmen rakamsal önemlilik tek başına yeterli değildir. Olası hata toplamı önemlilik düzeyinin altında olsa bile finansal tablolar, nitel faktörlerin bir sonucu olarak yanıltıcı şekilde beyan edilmiş olabilir
Denetim Riski: Finansal tablolar yanıltıcı şeklinde sunulduğunda denetçinin uygun olmayan bir denetim görüşü oluşturması riskidir.
Yanıltıcı Beyan Riski: Bir işletme tarafından yayımlanan finansal tabloların önemli ölçüde yanlış veya yanıltıcı olabilme olasılığıdır.
Denetim Riski ve Önemlilik: Denetçi, denetimini yaparken önemliliği ve onun denetim riski ile ilişkisini dikkate almalıdır. Denetim riski ile önemlilik arasında her zaman tersine bir ilişki vardır. Belirli bir hesap kalanının çok büyük tutarda yanlış beyan edilebilmesi riski, düşük olabilir fakat oldukça düşük bir tutarla yanlış beyan edilebilme riski çok yüksek olabilir. Eğer risk yüksek ise bu nedenle denetim kontrollerinin kapsaması artacak ve önemlilik düzeyi düşük olacaktır. Dolayısıyla denetçi: Denetim yordamlarının yapısını, zamanını ve kapsamını belirlerken denetim riski ve önemliliği birlikte değerlendirilmelidir
Denetim Riskinin Bileşenleri: Risk odaklı denetim yaklaşımında denetçinin planlama evresinde riskleri ön görmesi ve denetimin ilerleyen evlerinde gerekli durumlarda bu öngörülerini revize etmesi gerekir.
Denetim Riski = Yanıltıcı beyan riski X Bulma riski
Denetim Riski = (Doğal risk X Kontrol riski ) X Bulma riskidir.
Doğal Risk: İç kontrolün olmadığı varsayımı ile bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara duyarlılığıdır. Doğal riski etkileyen birçok faktör olmakla birlikte dikkat edilmesi gerekenler şunlardır.
*Tahmin gerekliliği *Dışsal faktörlere duyarlılık *İşletmenin içinde bulunduğu sektörün özellikleri
Kontrol Riski: İç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenemeyen veya ortaya çıkarılmayan bir işlem sınıfı veya hesap kalanındaki bir yanlışlığın, diğer işlem sınıflarındaki veya hesap kalanlarındaki yanlışlıklarla bir araya geldiğinde önemli olabilmesi riskidir. Denetçinin kontrol riski belirlemesinde iki adım vardır.
*Müşterinin iç kontrolü hakkında görüş oluşturmak *İç kontrollerin etkinliğinin test edilmesi
Bulma Riski: Denetçinin yordamlarının finansal tablolardaki önemli yanlışlıkları ortaya çıkaramayacak olması riskidir. Bulma riski, örnekleme ile ilgili veya örnekleme dışı belirsizlikler nedeniyle ortaya çıkar. Örnekleme hatası, çoğunlukla denetçinin bir hesap kalanı veya işlem sınıfının %100ünü inceleyememesi gerçeği ile ilgilidir.
Denetim Risk Modeli: Finansal tablolarda sunulan bilgilerin önemli yanlışlıkları içermemesini sağlamak işletme yönetiminin görevidir. Yönetim, bu görevini etkin bir iç kontrol sistemi kurarak yerine getirir. İç kontrol sisteminin amacı, doğal risklere karşı korumaktır. Denetçi işletme yönetimi tarafından sunulan finansal bilgiye dayanarak finansal tablolar hakkındaki görüşünü ifade eder.
Denetim Riski = Doğal Risk X Kontrol riski X Bulma riski
Bulma Riski= Denetim riski / (Doğal risk X Kontrol riski)
Denetçi denetim risk modelini kullanırken denetim riskinin kabul edilebilir seviyesini belirler; doğal riski ve kontrol riskini tespit eder ve bunlara bağlı olarak bulma riskini belirler. Daha sonra denetim riskini kabul edilebilir bir seviyeye indirecek denetim yordamlarını tasarlarken bulma riskini kabul edilebilir bir seviyeye indirecek denetim yordamlarını tasarlarken bulma riskinin bu seviyesini kullanır.
Denetim Kanıtı: Denetçinin görüşüne temel oluşturan sonuca ulaşmada kullandığı bilgilerdir. Denetçinin denetim çalışmasının büyük kısmı savlarla ilgili kanıtların toplanması ve bu kanıtların değerlendirilmesi oluşturur. Bu nedenle öncelikle yönetimin savları ve denetim amaçları ilişkisi üzerinde durmak yararlı olacaktır.
Yönetimin Savları ve Denetimin Amaçları: İşletmenin yönetimi, finansal tabloların hazırlanmasında ve dürüstçe sunumundan sorumludur. Yönetim, bu sorumluluğu yerine getirirken finansal tabloların çeşitli unsurlarının tanınması, ölçülmesi, sunumu ve açıklanması ve açıklamalarla ilgili olarak açık veya dolaylı savlar ileri sürer.
Savlar: Mali tablo unsurları içinde vücut bulan ve yönetim tarafından yapılmış beyanlar ve imalardır.
NOT: Yönetimin savları: İşlem sınıflarına, hesap kalanlarına, sunum ve açıklamalara ilişkindir. Denetim standartlarında yönetimin savları 5 gruba ayrılır.
*Var olma ve Meydana gelme: Belirli bir tarihte işletmenin varlıklarının, yükümlülüklerinin ve öz kaynaklarının gerçekten var olup olmadığı ve kaydedilmiş olan işlemlerin gerçekten o dönemde meydana geldiğine ilişkin savlardır.
*Tamlık: Finansal tablolarda yer alması gereken tüm işlemlerin ve hesapların eksiksiz olarak tablolarda yer aldığına ilişkin savlardır.
*Haklar ve Yükümlülükler: Belirli bir tarihte varlıkların işletmenin hakları, borçların ise işletmenin yükümlülüklerini gösterdiğine ilişkin savlarıdır.
*Değerleme ve Dağıtım: Finansal tablolardaki varlıklar, borçlar, öz kaynakların uygun şekilde değerlendirildiği gelir ve giderlerin uygun dönemlere dağıtıldığına ilişkin savlardır.
*Sunum ve Açıklama: Sunum ve açıklama ile ilgili olarak yönetim savları finansal tablo unsurlarının uygun şekilde sınıflandırıldığı, tanımlandığı ve tam olarak açıklandığına ilişkindir.
NOT2: Denetçinin Yönetimin savlarına karşı oluşturduğu denetim amaçları şu şekilde sınıflandırabiliriz.
*Gerçeklik: Gerçeklik amacı, savın varlığı veya gerçekleşmesi ile ilgilidir. Denetçi hesap kalanlarının gerçekliğini araştırmayı amacalar gerçek olmayan bir işlemin kaydı, finansal tablo tutarlarının yüksek gösterilmesine neden olur.
*Tamlık: Tamlık amacı yönetimin tamlık savı ile ilgilidir. Denetçi bütün işlemlerin hesaplara kaydedilip kaydedilmediğini ve finansal tablolarda gösterilmesi gereken unsurların tam olarak gösterilip gösterilmediğini araştırmayı amaçlar. Bir işlemin unutulası, finansal tablo tutarlarının düşük gösterilmesine neden olur.
*Zamanlılık: Zamanlılık amacı, tamlık amacı ile ilgilidir. Hesapların kapsadığı işlemlerin doğru zamanda kaydedilip edilmediğinin araştırılması amaçlanır. Denetçi özellikle hesap yılı sonuna yakın zamanda meydana gelen işlemlerin finansal tablolara doğru zamanda yansıtılıp yansıtılmadığını doğrulamalıdır.
*Sahiplik: Bu amaç varlık ve yükümlülüklerin müşteri işletmeye ait olup olmadığını araştırmayı kapsar ve yönetimin hak ve yükümlülüklerle ilgili savları ile bağlantılıdır. Eğer müşteri işletme bir varlık üzerinde haklara sahip değilse veya bir yükümlülük şirketin sorumluluğunda değilse finansal tablolarda yer almaktadır.
*Kayıtların doğruluğu: değerleme ve dağıtım savı ile ilgilidir. Denetçi bu amaca ulaşmak için günlük defter toplamlarının defteri kebir ile yardımcı defter hesaplarının borç ve alacak tarafları toplamlarının doğruluğunu araştırır.
*Değerleme: Finansal tablolardaki tutarların doğru olabilmesi için hesaplara kayıtların doğru şekilde yapılması gerekir. Bunun için değerleme amacı, varlıkların ve kaynakların finansal tablolarda doğru tutarla gösterildiği savını araştırır.
*Sınıflandırma: Yönetimin sunum savları ile ilgili olan bu amaç, işlemlerin doğru hesaplara kaydedilmesi ve hesapların finansal tablolarda doğru sunulmasını vurgular.
*Açıklama: Bu denetimin amacı, doğrudan sunum ve açıklama savları ile ilgilidir. Denetçi, finansal tablolarda yer alması gereken bütün bilgilerin gerektiği şekilde açıklanıp açıklanmadığını araştırır.
Denetim Kanıtı: Yönetimin savları, denetçi tarafından elde edilecek kanıtın türünün ve miktarının belirlemesinde kullanılır. Denetim kanıtları, denetçinin denetim görüşünü oluşturmak için kullandığı tüm bilgiler olup bunlar muhasebe kayıtlarındaki bilgilerle diğer bilgileri kapsar.
Denetim riskini kabul edilebilir bir düzeye indirmek ve böylelikle denetçinin görüşünü dayandıracağı mantıklı sonuçlar oluşturması için uygun ve yeterli kanıt elde edilip edilmediği, denetçinin mesleki yargısına dayanır.
Denetim kanıtları, işletmenin muhasebe sisteminden elde edilen kanıtlar ve destekleyici denetim kanıtlarıdır.
Denetçi çeşitli kanıt elde etme tekniklerini kullanarak finansal tabloları test eder.
Denetim kanıtı, hem yönetim savlarını destekleyen ve doğrulayan hem de doğrulamayan bilgileri kapsar.
Kanıtın Özellikleri: Denetçi denetim yordamlarını yeterli ve uygun denetim kanıtları elde edilecek şekilde tasarlamalı ve gerçekleştirmelidir. Denetim kanıtının uygunluğu ve yeterliliği birbiriyle ilişkilidir. Kanıtların elde edilirken katlanılan maliyet ile elde edilen bilginin yararlılığı arasındaki fayda ile maliyet ilişki dikkate alınmalıdır.
*Kanıtın yeterliliği, gerekli kanıtların miktarıdır.
*Kanıtın uyumluluğu: denetim kanıtının niteliği ile ilgilidir.
*Kanıtın güvenilirliği: kanıtın kaynağına yapısına ve elde edilme koşullarına bağlıdır.
Demetim kanıtı elde etme Yordamları:
Kontrol: İçsel veya dışsal kağıt veya elektronik biçimdeki ya da diğer ortamlardaki kayıt ve belgelerin incelenmesini veya bir varlığın kontrolünü kapsar.
* Gözlem: İşletme faaliyetlerinin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapıldığının anlaşılmasına yönelikti.
*Dışsal Doğrulama: Denetçi, işletme dışındaki kişilerden işletmeyle ilgili hak ve yükümlülükleriyle ilgili veya bir işlemin gerçekliği ile yazılı cevap isteyebilir.
*Yeniden Hesaplama: Belgelerin veya kayıtların matematiksel doğruluğunu kontrol etmek amacı ile müşteri işletme tarafından yapılmış olan hesaplamaların tekrar yapılmasıdır.
*Yeniden Yapma: İşletmenin iç kontrolünün bir parçası olarak yapılan yordamları veya kontrolleri denetçinin bağımsız olarak yapmasıdır.
*Analitik Yordamlar: Her finansal olan hem de finansal olmayan bilgi arasındaki ilişkinin analizi yoluyla finansal bilginin değerlendirilmesidir.
*Soruşturma: İşletmenin içinde veya dışında olan, hem finansal olan hem de finansal olmayan bilgi sahibi kişilerin bilgisini araştırmaktır.
Kanıt Elde Etme Yordamları ve Kanıtların Güvenilirliği:
Çalışma Kâğıtları: Denetçinin yapmış olduğu denetim çalışmasında uygulandığı yordamlara, terslere, elde ettiği kanıtlara ve ulaştığı sonuçlara ilişkin tutmuş olduğu kayıtlardır.
Çalışma Kâğıtları;
*İncelemekte olan alan hakkında elde edilen kanıtların belgelerini sağlamalıdır.
*Denetim raporunda yer alan bulgular ve öneriler için güvenilir destek sağlamalıdır.
*Denetim sürecinin tek düzenliliğini sağlamalıdır.
*Performansın gözden geçirilmesi için bir araç saplanmalıdır.
*Sonraki denetimlere yol göstermelidir.
*Denetimin yönetilmesine destek olmak
*Denetçinin raporu için destek sağlamak
Çalışma Kâğıtlarının içeriği: Denetim kapsamının çıkarılan rapor için yeterli olduğunu belgeler. Finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olduğu bilgisi de çalışma kâğıtlarında yer alır. Denetim standartlarına göre çalışma kâğıtlarının;
*Müşterinin finansal tablolarının muhasebe kayıtlarıyla uzlaşmakta ve uyuşmakta olduğunu,
*Denetim çalışmasının uygun şekilde planlandığını ve yürütüldüğünü
*Denetim planlaması, yapılacak olan testlerin yapısı, kapsamı ve zamanlamasının belirlenmesi için müşterinin iç kontrol yapısı hakkında yeterince görüş edinildiği
*Bir denetim görüşü oluşturmaya yetecek ölçüde denetim kanıtı elde edildiğini göstermesi gerekir.
Denetim çalışma kağıtlarının: denetim ekibinin herhangi bir üyesinin yapılan denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamı elde edilen anlaşılır ve sistemli bir şekilde düzenlenmiş olması gerekir.
Çalışma kâğıtlarının türü, niceliği ve kapsamının belirlenmesinde denetçi, mesleki yargısını kullanırken aşağıdaki faktörleri dikkate alır.
*Bir savın, hesabın veya işlem sınıfının yanıltıcı şeklinde beyan edilme riski
*Denetçinin işi yapma ve sonuçların değerlendirilmesinde kullanması gereken yargısının ölçüsü
*Uygulanan denetim yordamlarının niteliği
*Denetçinin elde ettiği kanıtın test edilmekte olan sav için önemi
*Denetçinin belirlediği istisnaların niteliği ve kapsamı
*Denetçinin daha önceden yapılan ve belgelenen çalışmadan kolayca görülmeyen bir sonucu belgeleme gereği
Çalışma Kâğıtlarının Türleri:
Sürekli Dosya: Aynı müşteri ile sürekli çalışılması durumunda müşteri ile ilgili geçmiş bilgileri kapsar.
şirket tüzüğü, yönetmelikler ve şirket sözleşmesinin kopyaları
Kira sözleşmeleri, tahvil sözleşmeleri ve telif sözleşmeleri gibi uzun vadeli sözleşmelerin kopyaları
Şirketin geçmişine, ürünlerine ve pazarlarına ilişkin bilgiler
Genel kurul, yönetim kurulu ve denetim komitelerinin önemli toplantılarına ilişkin tutanakların kopyaları
Öz sermaye, dağıtılmamış kârlar, ortaklık sermayesi ve benzerleri gibi kalanları birkaç yıl devredilen hesapların listesi
Önceki yılların finansal tablolarının ve denetim raporlarının kopyaları
Cari Dosya: Cari yılda yapılan denetim işi ile ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı dosyadır.
Aşağıdaki belgeler cari dosyadaki yönetsel çalışma kâğıtlarıdır:
İş mektubu
Personelin görevlendirilmesi
Müşterinin organizasyon şeması
Yönetimle yapılan görüşmelerin notlar
Denetim komitesi başkanı ile yapılan görüşmelerin notları
Notların ön analitik incelemesi
Ön risk belirleme notlar
İlk önemlilik belirleme notlar
İşin planlanmasına ilişkin notlar
Denetim işinin zaman olarak planlanması
İç kontrol soru listesi ve soru analizleri
Yönetim kontrolleri soru listesi
Bilgisayar kontrolleri soru listesi
İç kontrol sistemi akış çizeceği
Denetim programı
Çalışma Kâğıtlarının Sahipliği ve Gizliliği: Çalışma kâğıtları ve denetim belgeleri denetçinindir. Bunlar sadece denetçi tarafından hazırlanan kâğıtlar değil denetçinin isteği üzerine müşteri tarafından da hazırlanan kâğıtlardır. Denetçi bu kâğıtları yasal saklama sürecine ve kendi ihtiyaçları için yararlı olabileceğini düşündüğü mantıklı bir süre için saklar.
Denetçi Müşteriye ait gizli bilgileri korumak ve bilgilere yetkisiz erişimleri için uygun yordamları belirlemelidir.
Denetime Giriş ve Denetim Standartları
Denetime Giriş ve Finansal Tabloların Denetimi
Denetim: Ekonomik faaliyetler ve olaylara ilişkin savlarla kabul edilmiş ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini araştırmak ve sonuçlarını ilgili kullanıcılara iletmek amacıyla nesnel biçimde kanıt toplayan ve değerleyen sistematik bir süreçtir.
Not: Ortaya çıkan sonuçların ilgili kullanıcılara iletilmesi istenilebilir.
Sistematik Süreç: Denetim istenen sonuçları verecek biçimde yönetilmesi ve bu amaçla çok iyi düşünülmüş ve tasarlanmış bir denetim planının işletilmesiyle olanaklıdır. İyi bir plan, kanıtın nesnel olarak elde edilmesini ve değerlemesini gerektirir.
Bu nedenle Denetçi; Ekonomik faaliyetler ve olaylardan ve raporların hazırlanması sürecinden ilgili kanıtları elde etmekte ve bu faaliyetlerle olayların sonuçlarını gösteren raporlarda ileri sürülen savları, rapor kullanıcılarınca konmuş olan ölçütlerle karşılaştırmaktadır. Daha sonra raporlanmış olan faaliyet ve olaylarla konmuş kanıt olan ölçütler arasındaki uygunluğun derecesini denetim raporu olarak kullanıcılara iletmektedir.
Denetim Türleri: Denetimin farklı türleri bulunmaktadır.
Bunlar 3 başlık altında ele alınabilir.
*Finansal Tabloların Denetimi
*Uygunluk Denetimi
*Faaliyet Denetimi
*Finansal Tabloların Denetimi: Mali tabloların uygun olup olmadığını araştırır.
Muhasebe Sürecinde İşletme ile ilgili finansal nitelikli işletmelerin tanımlanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması ve bunların özetlenmesi; muhasebenin birinci işlevini oluşturmaktadır. Bu sürecin sonunda elde edilen çıktılar muhasebe bilgisinin özetlendiği temel finansal tablolar olan, Bilanço, Gelir tablosu, Nakit akım tablosu ve Öz kaynaklarda değişim tablosudur.
Finansal tablolar, İşletme dışına işletme ile ilgili finansal bilgi sunmanın temel araçlarıdır ve işletmenin finansal durumunu ve faaliyet sonuçlarını para birimi olarak gösterir. Ancak işletme ile ilgili bilgilerin tümünün bu temel finansal tablolarla sunulması olanaklı olmayabilir Muhasebenin birinci işlevi sonucunda özetlenmiş bilgilere dayanılarak elde edilen bu tabloların yanı sıra finansal muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin de raporlanması gerekir. Bu da finansal tabloların yanı sıra muhasebe süreciyle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili olan bilgilerin iletilmesi ile ilgili olan araçları da içeren finansal raporlamayı ifade eder.
Finansal Tabloların denetiminin amacı: İlgili taraflara sunulmuş geniş içerikli bilgilerin bu tabloların düzenlenme ilkelerine ve amacına uygun olarak konmuş ölçütlerle uyumlu olup olmadığını belirler Burada; Ölçütleri oluşturan temel öğe, Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleridir. Denetçi, daha sonra da denetim raporunda da incelemiş olduğu finansal tabloların genel kabul görmüş ilkeleriyle uygunluğunu ortaya koyacaktır.
Not: Genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri; Bilanço ve Gelir tablosu ilkelerine uygun olmalıdır.
Not2: Muhasebenin 12 temel kuralı;
*Sosyal sorumluluk
*Süreklilik
*Tarafsızlık
*Tutarlılık
*Tam açıklama
*Önemlilik
*Özün önceliği
*Dönemsellik
*İhtiyatlılık
*Parayla ölçülme
*Maliyet kavramı
*Kişilik kavramıdır.
*Uygunluk Denetimi: Yasalara uygun hareket edilip edilmediğini inceler.
Her işletme; faaliyet amaçlarına ulaşmak için iletme içinde bir dizi yordamı, kuralı ve politikayı oluşturmak ve bunları uygulamak zorundadır. Ayrıca yasalar ve hükümetlerce yapılan düzenlemeler de işletmece uyulması zorunlu olan ve iç işleyişe yansıyan öğelerdir.
İşletme yönetimi; konmuş politikalara, kurallara, yordamlara örgüt bölümlerince uyulup uyulmadığını belirlemek amacıyla denetim yapılmasını isteyebilir. Bölümlerin bu ölçütlere uyma ve uygulama derecesinin denetçi tarafından belirlenmesi uygunluk denetimidir.
*Faaliyet Denetimi: İşletmelerin kendi içerisinde kendi koyduğu kurallara uyup uymadığını inceler, Etkinliliğini ve verimliliğini inceler.
Örgütsel faaliyetlerin sistematik bir biçimde incelenerek bu faaliyetler için kullanılan kaynakların etkinlik ve verimliliğe ilişkin sonuçların saptanmasıdır. Etkinlik; işletmenin bölümler temelinde belirlemiş olduğu hedeflerine ulaşmasının ölçüsüdür. Verimlilik ise belirlenmiş hedeflere bu hedeflere ulaşmak için kullanılan kaynakların birbirine oranıdır. Faaliyet denetimin amacı; bir başarım (performans) denetimi yaparak geliştirilecek ve/veya düzeltilecek alanları tanımlamak ve öneriler geliştirmektir.
*Özel amaçlı Denetim (Kitapta yoktur, ek bilgi): Banka denetimidir. Banka kredi vereceği zaman bu denetimi yapar.
Denetçi Türleri: Denetçileri 3 başlık altında sınıflandırabiliriz.
Dış Denetçi: Bağımsız denetçi olarak da adlandırılan dış denetçi bir denetim şirketine bağlı olarak veya kendi başına denetim hizmeti veren kişidir.
Dış Denetçiler: Eğitimleri, uzmanlıkları yetenekleri ve bağımsızlık nitelikleriyle denetim sürecinde çok önemli işlevi yerine getirirler. Bu nedenle denetledikleri işletmeye karşı sorumluluklarının yanı sıra toplumsal bir sorumluluk da taşırlar.
İç Denetçi: Özel işletmelerde, ortaklıklarda, devlet kuruluşlarında ve diğer kuruluşlarda görevli olarak yani o işletmenin bir çalışanı veya memuru olarak görev yapan denetçiler iç denetçi olarak tanımlanır.
İç denetim; Bir kurumun faaliyetlerini geliştirmek ve onlara değer takmak amacını güden bağımsız ve objektif bir güvence ve danışmanlık faaliyetidir. İç denetim, kurumun risk yönetim, kontrol ve yönetişim süreçlerinin etkililiğini değerlendirmek ve geliştirmek amacına yönelik sistemli ve disiplinli bir yaklaşım getirerek kurumun amaçlarına ulaşmasına yardımcı olur.
Devlet Denetçileri: Devletçe kurulmuş ve devletçe işletilen işletmelerin de kendi işleyişlerini denetlemeleri ve önlemler almaları gerekir. Üstelik sahibi halk olan bu işletmelerin denetimi, kamusal bir sorumluluk da gerektirdiği için ayrı bir önem taşımaktadır. Bu nedenle de bu kamu kurumlarının denetim birimleri oluşturulmuştur. Vergi yükümlülüklerin de vergi yasalarına uyup uymadıklarını ve beyanlarının doğru olup olmadığını denetler.
Türkiyede ve Dünyada Mesleki Örgütlenme:
*İngilterede 1870 *Almanyada 1886 *ABDde 1896 *Fransada 1927 *Hollandada 1895 *İsviçrede 1941 *Arjantinde 1945 *Yunanistanda 1950 *Brezilyada 1946 *Meksika ve Hindistanda 1949 *Nijerya ve İtalyada 1955 Yıllarında çıkan meslek yasası Türkiyede Ancak 1898 Yılında çıkarılabilmiştir.
*Türkiyede 13 Aralık 1987de SPK tarafından ilk olarak başlatıldı
*Türkiyede 3568 sayılı serbest muhasebecilik, Serbest muhasebeci mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik yasası 13 Haziran 1989 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Daha sonra 2008 yılında yapılan yeni bir düzenlemeyle serbest muhasebecilik unvanı kaldırılmıştır.
Sonuç olarak yasa, mesleği şu iki ana ayrımda ele almaktadır.
*Serbest muhasebeci mali müşavir: Gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin defterlerini tutarak bilanço, kar zarar tablosu ve beyannameleri ile diğer belgeleri düzenleyebilirler. Ayrıca bu işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak, geliştirmek, işletmecilik, muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak, mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak da görevleri arasındadır. Sayılan bu işleri bir işlerine bağlı olmadan yapmak zorundadır.
*Yeminli Mali müşavir: Muhasebe defteri tutmaz ve muhasebe bürosu açamazlar. Ayrıca muhasebe bürolarına da ortak olamazlar. YMMlerin yapabileceği işlerin konuları yasada şu şekilde sıralanmıştır.
A)Gerçek ve tüzel kişilere ait teşebbüs ve işletmelerin muhasebe sistemlerini kurmak geliştirmek, işletmecilik muhasebe, finans, mali mevzuat ve bunların uygulamaları ile ilgili işlerini düzenlemek veya bu konularda müşavirlik yapmak,
B)(a)şıkkındaki konularda belgelerine dayanarak inceleme, tahlil, denetim yapmak; mali tablo ve beyannamelerle ilgili konularda yazılı görüş vermek, rapor ve benzerlerini düzenlemek; tahkim, bilirkişilik ve benzeri işleri yapmak,
C)Gerçek ve tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarının ve beyannamelerinin mevzuat hükümleri, muhasebe ilkeleri ile muhasebe standartlarına uygunluğunu ve hesaplarını denetim standartlarına göre inceleyip tasdik etmek.
Not: YMMleri SMMM den ayıran en belirleyici özellik YMMlerin defter tutmaması; ancak tasdik yetkisine sahip olmalarıdır
Not2:YMM unvanını alabilmek için ise en az 10 yıl serbest muhasebeci mali müşavirlik yapmış olmak, yeminli mali müşavirlik sınavını vermiş olmak ve yeminli mali müşavir ruhsatını almış olmak gerektirmektedir. Bunları yaptıktan sonra yemin ederek göreve başlayabilirler.
Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları: Denetim standartları, denetçinin denetim başarımının kalitesinin ölçüsünü oluşturur.1947 yılında AICPA(AmericanInsitute of CertifiedPublicAccountants) tarafından çıkarılan ve muhasebe çevrelerince benimsenmiş olan genel kabul görmüş denetim standartları, bir anlamda denetimin temel yapısını oluşturmaktadır. Denetim standartları, bir yandan denetçinin niteliklerini ortaya koyarken bir yandan da bu denetçinin denetim sürecinde izlemesi gerekli yolu ortaya koyar ve denetçi için denetim sürecinin nihai ürünü olan denetim raporunun da niteliğini belirler.
Genel Standartlar: Denetçinin niteliğini belirleyen standartlardır. Denetçinin kişiliğini, mesleki sorumluluğunu ve mesleki niteliklerini ele alan bu standartlar, denetim sürecinde denetçinin önemini de ortaya koyan standartlardır.
*Mesleki Eğitim ve Uzmanlık standardı: Denetçinin yeterli teknik bilgiye ve deneyime sahip olmasını öngörmektir.
*Bağımlılık Standardı: Denetim sürecinde kendi uzmanlığına ve yargı gücüne güven duyarak, dış etkenlerin etkisinde kalmadan yani nesnel düşünerek ve dayanarak denetimi yürütmesi, bağımsız ve mantıksal olmalı.
*Mesleki Özen Standardı: Kurallara büyük bir özenle uyarak denetimi gerçekleştirmesidir. Mesleki özen aynı zamanda mesleğe olan saygı demektir.
Çalışma Alanı Standardı: Bu standartlar bir bakıma, denetim sürecinde denetçinin izleyeceği temel yolu gösterir. Denetçi denetimini planlamalı, iç kontrolü ele almalı ve kanıt toplamalıdır.
*Planlama ve Yardımcıların Gözlenmesi Standardı: Denetçi denetlediği işletmenin finansal tablolarına ilişkin bir karar varmak istemektedir. Bu amaçla bir dizi denetim adımından oluşan bir süreci tamamlamak zorundadır. Bu süre;
Ne, Ne zaman, Nasıl, Nerede, Neden, Kim tarafından, Hangi maliyetle ve Hangi sürede gibi soruların yanıtlarını aramayı gerektirir. İşte tüm bu soruların yanıtları denetimini planlaması anlamına gelir.
*İç Kontrolün İncelenmesi Standardı: Denetçi için denetimin en önemli alanlarından biri işletmenin iç kontrol yapısıdır. İç kontrol; yönetim tarafından oluşturulan finansal raporlamanın güvenirliğini, yasalara ve kurallara uygunluğunu, faaliyetlerin etkinliğini ve verimliliğini sağlayan bir süreçtir.
*Kanıt Toplama Standardı: Denetçiler yönetimce finansal tablolarda ileri sürülen savları destekleyen kanıtları araştırmak, elde etmek ve bunları değerlemek zorundadırlar. Denetçi bu kanıtları ele geçirmek için çok çeşitli denetim yordamları uygulanır.
Burada Denetçi: Yeterli sayıda, Güvenilir, Geçerli, Nesnel ve İlgilenilen döneme ait kanıtlar elde etmelidir.
Raporlama Standardı: Denetçinin raporunu hazırlarken göz önünde tutulması gereken 4 standart bulunmaktadır.
1)Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Uygunluk Standardı
2)Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine Tutarlılık(Değişmez)Standardı
3)Açıklama Standardı
4)Görüş Bildirme Standardı
Uluslararası Denetim Standartları: Uluslararası alanda kabul gören denetim standartlarının belirlenmesi konusunda dünyadaki en yetkin ve etkili kuruluş, Uluslararası Muhasebeciler Federasyonudur (IFAC). IFAC kendi içinde oluşturduğu Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu aracılığı ile uluslararası denetim standartlarını belirlemektedir.
Türkiyede de 20 Şubat 2003 tarihinde Türkiye Denetim Standartları Kurulu (TÜDESK) kurulmuştur.
Aşağıda Türkiyenin de denetim çalışmalarında temel aldığı ve uyum gösterdiği uluslararası denetim standartları bir fikir vermesi bakımından sadece ele aldığı konular itibarıyla ana başlıklarıyla sırlanmıştır.
100-199 Başlangıç Konuları
200-299 Sorumluluklar
300-399 Planlama
400-499 İç Kontrol
500-599 Denetim Kanıtı
600-699 Diğer Denetçilerin çalışmalarından Faydalanma
700-799 Denetim Sonuçları Raporlama
Ünite - 2
Denetimde Önemlilik, Risk, Kanıt Kavramları ve Çalışma Kâğıtları
Denetimde Önemlilik Kavramı: Eğer bir bilginin finansal tablolarda atlanması veya yanlış beyanı, bu finansal tabloları esas alarak ekonomik kararlar veren bilinçli kullanıcıların kararlarını etkileyebiliyorsa bu bilgi önemlidir. Bir finansal tablo kaleminin önemliliği, onun niteliğine ve büyüklüğüne bağlıdır. Önemlilik kavramı; finansal bilginin tanınması, toplanması, sınıflandırılması ve sunumu için temel bir kavramdır.
Önemlilik: Bir hesap veya bir olgunun finansal tablolara güvenen kullanıcıların karalarını etkilemesidir. Önemlilik aynı zamanda denetçinin belirli bir kalemin veya işlemin önemli olup olmadığını yargılaması için önemli bir faktördür.
Yanlış Beyan: Raporlanan bir finansal tablo kaleminin tutarı, sınıflandırması, sunulması ve açıklaması ile geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olması için gereken tutarı, sınıflanması, sunulması ve açıklanması arasındaki farktır. Yanlış
Beyanların Oluş Nedenleri Şunlardır;
Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre olması gereken tutarı sınıflaması ve sunumu ile raporlanmış bir finansal tablodaki tutarı, sınıflaması ve sunumu arasında fark olması,
Bir finansal tablo unsurunun, hesabının veya kaleminin atlanması
Finansal tablolarda yapılması gereken bir açıklamanın genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak sunulmaması
Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre açıklanması gereken bir bilginin atlanması.
Yukarıda belirtilen yanlışlıklar eğer kasıtlı olarak yapılmışsa Hile, kasıtsız olarak meydana gelmişse hata olarak tanımlanır.
Denetçi; Denetim yordamlarının yapısını, zamanlamasını ve kapsamını belirlerken ve bu yordamların sonuçlarını değerlendirirken önemlilik ve denetim riskini diğer konularla birlikte dikkate almalıdır. Diğer bir ifade ile denetçi, her denetimde önemlilik yargısında bulunmalıdır. Ancak önemliliğin belirlenmesinde çok katı kurallar yoktur. Neyin önemli olduğu tamamen mesleki yargı konusudur.
Not: Önemlilik kesin değil göreceli bir kavramdır.
Önemliliğin Uygulanması: Denetçi, denetimin çeşitli aşamalarında önemliliği dikkate almalıdır.
Bu aşamalar;
*Planlama Aşaması
*Denetim Aşaması
*Denetimin tamamlanma aşamasıdır.
Planlanma Aşamasında Önemliliğin Dikkate Alınması: Denetçi, denetimin planlama aşamasında önemli kabul edilecek yanlışlıkların büyüklüğü hakkında yargıda bulunur. Denetçi, Denetimin başında önemliliği göz önüne almak ve buna göre denetim stratejisini geliştirebilmek için denetimin planlama aşamasında finansal tablolardaki yanlışlıklara ilişkin bir ön belirlemede bulunmalıdır. Denetçinin önemlilikle ilgili olarak yapmış olduğu bu ilk belirleme, önemlilik eşiği veya planlanan önemlilik olarak ifade edilmektedir. Bu tutar, denetçinin finansal tablolarda bulunabileceğine; ancak finansal tablo kullanıcılarının kararlarını ve davranışlarını önemli ölçüde etkilemeyeceğine inandığı hata ve düzensizliklerin maksimum tutarıdır.
Denetçinin planlama aşamasındaki bu önemlilik yargısı;
*Risk değerlendirme yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının belirlenmesi
*Yanıltıcı beyan riskinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi,
*İlave denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının belirlenmesi için bir temel oluşturur.
Önemlilik Eşiğinin Belirlenmesi: Önemlilik eşiğinin belirlenmesinde genellikle bilanço ve gelir tablosu kalemlerine dayalı yüzde ilişkileri kullanılmaktadır; ancak önemli olan, hangi kalemlerin önemlilik kararıyla daha ilgili olduğudur. Genellikle toplam hasılat, toplam varlıklar, brüt veya net kar, öz sermaye ve işletmenin cirosuna göre önemlilik yüzdeleri oluşturulmaktadır.
Denetçi, Denetim planını geliştirmek amacı ile bilanço ve gelir tablosu için önemlilik düzeylerinin ilk belirlemesini yapar.
Denetçi, İlk belirlemeyi yaparken hem nicel hem de nitel yanlışlıkları dikkate almalıdır. Önemlilik kararı, çoğunlukla bilanço ve gelir tablosuna dayanarak verilir. Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde dayanarak verilir. Denetçi, finansal tablolar üzerinde ilk önemlilik belirlemesinde bulunurken farklı yöntemler kullanabilir.
Bunlar;
*Basit Yöntemde
*Aralıklı Yöntemi, Basit yönteme benzemekle birlikte farklı büyüklükteki işletmeler için olası farklı önemlilik düzeylerinin aralığını verir. Basit yöntemde olduğu gibi denetçi, niteliksel faktörleri dikkate alarak seçilen uygun aralığa göre önemlilik düzeyini belirler
Örneğin;
20.000 liradan düşükse brüt karın %2-5i
20.000-1.000.000 Arası ise brüt karın %1-2si
100.000.000den yukarı ise brüt karın %0,5i gibi
*Karışık veya ortalama yönteminde denetçi, beş altı tane finansal değişken kullanarak önemlilik tutarlarını belirler ve bu tutarların toplamını kullandığı değişken sayısına bölerek önemlilik tutarı belirler.
*Formül yönteminde ise şirketlerden oluşan büyük bir örneklem üzerinde önemlilik düzeyinin istatistiksel analizi ile belirlenen bir formül kullanılır.
Önemliliğin Hesap Kalanlarına ve İşlem Sınıflarına Dağıtılması:
Denetçinin ilk belirlediği önemliliği, denetim yordamlarının planlamasıyla bütünleştirmesinin en iyi yolu; onu finansal tablo unsurlarına dağıtmasıdır. Bu dağıtım gereklidir; çünkü denetim sırasında toplanan kanıtlar, finansal tabloların bütünüyle değil unsurlarıyla ilgilidir. Bu nedenle denetçi, önemliliği; hem finansal tablolar düzeyinde hem de her bir hesap kalanı işlem sınıfları ve açıklamalarla ilgili olarak irdelemelidir. Hesap kalanı, finansal tablolardaki her bir kalemi (kasa, stoklar, alacaklar gibi)ifade etmektedir. İşlem sınıfı ise müşteri işletmenin muhasebe sistemi tarafından kaydedilen her bir işlemi (alış işlemleri, satış işlemleri gibi) kapsamaktadır. Her bir finansal tablo hesap kalanındaki farklılıklar ile yasal ve düzenleyici zorunluluklar gibi faktörler nedeniyle denetçi; farklı hesaplar, işlem sınıfları veya açıklamalar için farklı önemlilik düzeyleri oluşturmalıdır. Bu amaçla denetçiler, önemlilikle ilgili olarak yapmış oldukları ilk rakamsal tahmini hesap veya işlem sınıfı düzeyine özel önemlilik tutarlarına dönüştürürler. ilk önemlilik tutarı; işlem sınıflarına dağıtıldığında bu işlem sınıflarının denetimi, bu işlem sınıfları tarafından etkilenen hesapları da kapsar. Böylece finansal tablo düzeyinde belirlenen toplam önemlilik tutarının dağıtımı, hesaplar ve işlem sınıfları için daha düşük tutarlarda önemlilik kullanılması ile sonuçlanır. Dağıtılan bu tutarlar, rakamsal önemli yanlışlıkları ortaya çıkarmak amacı ile oluşturulması gereken kabul edilebilir yanlışlık düzeyidir. Kabul edilebilir yanlışlık toplamının ilk önemlilik düzeyinin üstünde olması, etkin bir denetimin yapılmasına yardımcı olur.
Performans önemliliği: finansal tablolardaki düzeltilmemiş veya ortaya çıkartılmamış yanlışlıklar toplamının, bir bütünü olarak finansal tablo önemliliğini aşması olasılığı azaltmak için oluşturulur.
Önemliliğin Hesap Kalanları ve İşlem sınıflarına Dağıtılmasındaki Yaklaşımlar: İlk önemlilik tutarının hesap kalanları ve işlem sınıflarına dağıtılması için uyulması zorunlu veya belirlenmiş kurallar yoktur. Denetçiler, Finansal tablo düzeyinde belirledikleri önemlilikten hareketle hesap kalanları düzeyin de önemlilik tutarlarını; yani kabul edilebilir yanlışlık tutarını belirlerken farklı yaklaşımlar kullanabilirler. Bu yaklaşımlar;
*Yargısal Yaklaşım: Denetçi, hesap kalanları için önemliliği tamamen kişisel yargısına göre oluşturur.
*Oran Yaklaşımı: Denetçi, hesap kalanları düzeyinde önemliliği, tamamen finansal tablo düzeyinde belirlenen ilk önemlilik tutarına dayanan bir alan içinde oluşturur.
*Düzeltme Kayıtlarının sayısı: Denetçi, hesap kalanları düzeyinde önemlilik tutarlarını belirlerken bunu son yılların denetimlerinde yapılan düzeltme kayıtlarının sayısına dayandırabilir.
*Formül Yaklaşımı: Bazı denetçiler, toplam önemliliği, hesap kalanlarına, hesapların göreli büyüklüklerine ve birbirini dengeleyebilecek hata olasılıklarına dayanan bazı oranlarda dağıtan formüller kullanılır.
Denetim Sırasında önemliliğin Dikkate Alınması: Denetçi, denetim işini sürdürürken başlangıçta belirlediği önemlilik tutarı veya tutarlarını değiştirmesine neden olacak bilgiler elde edebilir. Yeni bir bilginin ortaya çıkması veya daha ileri denetim yordamlarının bir sonucu olarak denetçinin işletme ve onun faaliyetlerini kavrayışında değişiklik olması gibi denetim sırasında koşullarda ortaya çıkan bir değişikliğin sonucu olarak denetçinin bir bütün olarak finansal tablolar için belirlediği önemlilik düzeyini revize etmesi gerekebilir.
Denetçinin, bir bütün olarak finansal tablolar için başlangıçta belirlediğinden daha düşük önemliliğin uygun olduğuna karar vermesi durumunda performans önemliliğini revize etmesinin gerekip gerekmediği ve sonraki denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamının uygun olup olmadığını belirmesi gerekir.
Denetimin Tamamlanma Aşamasında Önemlilik: Denetçi, çeşitli hesapların ve işlem sınıflarının denetimine dayanarak finansal tabloların nicelik ve nitelik olarak yanıltıcı şekilde beyan edilip edilmediğini belirleyecektir.
Denetçi, kendi tahminlerindeki isabetsizlik ve tüm kalemlerin denetiminin olanaksızlığı nedeni ile rakamsal yanlışlıkların toplam tutarını doğru olarak belirleyemeyebilir.
Denetçi, denetim yaparken iki tür yanlışlık ile karşı karşıyadır. Bilinen yaklaşımlar ve olası yaklaşımlardır.
Bilinen Yanlışlıklar: Denetçinin bir hesapla ilgili olarak belirleyebildiği yanlışlıklardır
Olası Yanlışlıklar: Denetçinin bir evrenden aldığı örneklemin test edilmesine dayanan tahmini yanlışlıklardır.
Olası yanlışlıkların tahmini için denetçinin örnekleme yapması gerekir. Denetçi, olası yanlışlıklar toplamını önemlilikle ilgili olarak yaptığı ilk belirleme ile karşılaştırır, böylelikle tutarların rakamsal olarak yanıltıcı şeklinde beyan edilip edilmediğini belirler. Toplam olası yanlışlık tutarının ilk önemlilik yargısına eşit veya bu tutardan daha az olması gerekir. Karşılaştırma sonucunda toplam yanlışlık tutarı, ilk önemlilik yargısından fazla çıkarsa finansal tablolar doğru kabul edilebilir değildir. Denetçinin olası yanlışlıklar toplamının tüm yanlışlıkları kapsayamayabileceğini kabul etmesi gerekir. Denetçi ayrıca maksimum olası yanlışlık toplamını tahmin etmeli ve ilk önemlilik düzeyi ile karşılaştırmalıdır. Maksimum olası yanlışlık, olası yanlışlıkların toplamına diğer olası yanlışlarının eklenmesi ile bulunur. Olası hataların toplamı bu tutarı aşarsa denetçi rakamsal önemlilik üzerinde düşünmelidir. Tüm bu çalışmalara rağmen rakamsal önemlilik tek başına yeterli değildir. Olası hata toplamı önemlilik düzeyinin altında olsa bile finansal tablolar, nitel faktörlerin bir sonucu olarak yanıltıcı şekilde beyan edilmiş olabilir
Denetim Riski: Finansal tablolar yanıltıcı şeklinde sunulduğunda denetçinin uygun olmayan bir denetim görüşü oluşturması riskidir.
Yanıltıcı Beyan Riski: Bir işletme tarafından yayımlanan finansal tabloların önemli ölçüde yanlış veya yanıltıcı olabilme olasılığıdır.
Denetim Riski ve Önemlilik: Denetçi, denetimini yaparken önemliliği ve onun denetim riski ile ilişkisini dikkate almalıdır. Denetim riski ile önemlilik arasında her zaman tersine bir ilişki vardır. Belirli bir hesap kalanının çok büyük tutarda yanlış beyan edilebilmesi riski, düşük olabilir fakat oldukça düşük bir tutarla yanlış beyan edilebilme riski çok yüksek olabilir. Eğer risk yüksek ise bu nedenle denetim kontrollerinin kapsaması artacak ve önemlilik düzeyi düşük olacaktır. Dolayısıyla denetçi: Denetim yordamlarının yapısını, zamanını ve kapsamını belirlerken denetim riski ve önemliliği birlikte değerlendirilmelidir
Denetim Riskinin Bileşenleri: Risk odaklı denetim yaklaşımında denetçinin planlama evresinde riskleri ön görmesi ve denetimin ilerleyen evlerinde gerekli durumlarda bu öngörülerini revize etmesi gerekir.
Denetim Riski = Yanıltıcı beyan riski X Bulma riski
Denetim Riski = (Doğal risk X Kontrol riski ) X Bulma riskidir.
Doğal Risk: İç kontrolün olmadığı varsayımı ile bir savın finansal tablolardaki yanıltıcı beyanlara duyarlılığıdır. Doğal riski etkileyen birçok faktör olmakla birlikte dikkat edilmesi gerekenler şunlardır.
*Tahmin gerekliliği *Dışsal faktörlere duyarlılık *İşletmenin içinde bulunduğu sektörün özellikleri
Kontrol Riski: İç kontrol sistemi tarafından zamanında engellenemeyen veya ortaya çıkarılmayan bir işlem sınıfı veya hesap kalanındaki bir yanlışlığın, diğer işlem sınıflarındaki veya hesap kalanlarındaki yanlışlıklarla bir araya geldiğinde önemli olabilmesi riskidir. Denetçinin kontrol riski belirlemesinde iki adım vardır.
*Müşterinin iç kontrolü hakkında görüş oluşturmak *İç kontrollerin etkinliğinin test edilmesi
Bulma Riski: Denetçinin yordamlarının finansal tablolardaki önemli yanlışlıkları ortaya çıkaramayacak olması riskidir. Bulma riski, örnekleme ile ilgili veya örnekleme dışı belirsizlikler nedeniyle ortaya çıkar. Örnekleme hatası, çoğunlukla denetçinin bir hesap kalanı veya işlem sınıfının %100ünü inceleyememesi gerçeği ile ilgilidir.
Denetim Risk Modeli: Finansal tablolarda sunulan bilgilerin önemli yanlışlıkları içermemesini sağlamak işletme yönetiminin görevidir. Yönetim, bu görevini etkin bir iç kontrol sistemi kurarak yerine getirir. İç kontrol sisteminin amacı, doğal risklere karşı korumaktır. Denetçi işletme yönetimi tarafından sunulan finansal bilgiye dayanarak finansal tablolar hakkındaki görüşünü ifade eder.
Denetim Riski = Doğal Risk X Kontrol riski X Bulma riski
Bulma Riski= Denetim riski / (Doğal risk X Kontrol riski)
Denetçi denetim risk modelini kullanırken denetim riskinin kabul edilebilir seviyesini belirler; doğal riski ve kontrol riskini tespit eder ve bunlara bağlı olarak bulma riskini belirler. Daha sonra denetim riskini kabul edilebilir bir seviyeye indirecek denetim yordamlarını tasarlarken bulma riskini kabul edilebilir bir seviyeye indirecek denetim yordamlarını tasarlarken bulma riskinin bu seviyesini kullanır.
Denetim Kanıtı: Denetçinin görüşüne temel oluşturan sonuca ulaşmada kullandığı bilgilerdir. Denetçinin denetim çalışmasının büyük kısmı savlarla ilgili kanıtların toplanması ve bu kanıtların değerlendirilmesi oluşturur. Bu nedenle öncelikle yönetimin savları ve denetim amaçları ilişkisi üzerinde durmak yararlı olacaktır.
Yönetimin Savları ve Denetimin Amaçları: İşletmenin yönetimi, finansal tabloların hazırlanmasında ve dürüstçe sunumundan sorumludur. Yönetim, bu sorumluluğu yerine getirirken finansal tabloların çeşitli unsurlarının tanınması, ölçülmesi, sunumu ve açıklanması ve açıklamalarla ilgili olarak açık veya dolaylı savlar ileri sürer.
Savlar: Mali tablo unsurları içinde vücut bulan ve yönetim tarafından yapılmış beyanlar ve imalardır.
NOT: Yönetimin savları: İşlem sınıflarına, hesap kalanlarına, sunum ve açıklamalara ilişkindir. Denetim standartlarında yönetimin savları 5 gruba ayrılır.
*Var olma ve Meydana gelme: Belirli bir tarihte işletmenin varlıklarının, yükümlülüklerinin ve öz kaynaklarının gerçekten var olup olmadığı ve kaydedilmiş olan işlemlerin gerçekten o dönemde meydana geldiğine ilişkin savlardır.
*Tamlık: Finansal tablolarda yer alması gereken tüm işlemlerin ve hesapların eksiksiz olarak tablolarda yer aldığına ilişkin savlardır.
*Haklar ve Yükümlülükler: Belirli bir tarihte varlıkların işletmenin hakları, borçların ise işletmenin yükümlülüklerini gösterdiğine ilişkin savlarıdır.
*Değerleme ve Dağıtım: Finansal tablolardaki varlıklar, borçlar, öz kaynakların uygun şekilde değerlendirildiği gelir ve giderlerin uygun dönemlere dağıtıldığına ilişkin savlardır.
*Sunum ve Açıklama: Sunum ve açıklama ile ilgili olarak yönetim savları finansal tablo unsurlarının uygun şekilde sınıflandırıldığı, tanımlandığı ve tam olarak açıklandığına ilişkindir.
NOT2: Denetçinin Yönetimin savlarına karşı oluşturduğu denetim amaçları şu şekilde sınıflandırabiliriz.
*Gerçeklik: Gerçeklik amacı, savın varlığı veya gerçekleşmesi ile ilgilidir. Denetçi hesap kalanlarının gerçekliğini araştırmayı amacalar gerçek olmayan bir işlemin kaydı, finansal tablo tutarlarının yüksek gösterilmesine neden olur.
*Tamlık: Tamlık amacı yönetimin tamlık savı ile ilgilidir. Denetçi bütün işlemlerin hesaplara kaydedilip kaydedilmediğini ve finansal tablolarda gösterilmesi gereken unsurların tam olarak gösterilip gösterilmediğini araştırmayı amaçlar. Bir işlemin unutulası, finansal tablo tutarlarının düşük gösterilmesine neden olur.
*Zamanlılık: Zamanlılık amacı, tamlık amacı ile ilgilidir. Hesapların kapsadığı işlemlerin doğru zamanda kaydedilip edilmediğinin araştırılması amaçlanır. Denetçi özellikle hesap yılı sonuna yakın zamanda meydana gelen işlemlerin finansal tablolara doğru zamanda yansıtılıp yansıtılmadığını doğrulamalıdır.
*Sahiplik: Bu amaç varlık ve yükümlülüklerin müşteri işletmeye ait olup olmadığını araştırmayı kapsar ve yönetimin hak ve yükümlülüklerle ilgili savları ile bağlantılıdır. Eğer müşteri işletme bir varlık üzerinde haklara sahip değilse veya bir yükümlülük şirketin sorumluluğunda değilse finansal tablolarda yer almaktadır.
*Kayıtların doğruluğu: değerleme ve dağıtım savı ile ilgilidir. Denetçi bu amaca ulaşmak için günlük defter toplamlarının defteri kebir ile yardımcı defter hesaplarının borç ve alacak tarafları toplamlarının doğruluğunu araştırır.
*Değerleme: Finansal tablolardaki tutarların doğru olabilmesi için hesaplara kayıtların doğru şekilde yapılması gerekir. Bunun için değerleme amacı, varlıkların ve kaynakların finansal tablolarda doğru tutarla gösterildiği savını araştırır.
*Sınıflandırma: Yönetimin sunum savları ile ilgili olan bu amaç, işlemlerin doğru hesaplara kaydedilmesi ve hesapların finansal tablolarda doğru sunulmasını vurgular.
*Açıklama: Bu denetimin amacı, doğrudan sunum ve açıklama savları ile ilgilidir. Denetçi, finansal tablolarda yer alması gereken bütün bilgilerin gerektiği şekilde açıklanıp açıklanmadığını araştırır.
Denetim Kanıtı: Yönetimin savları, denetçi tarafından elde edilecek kanıtın türünün ve miktarının belirlemesinde kullanılır. Denetim kanıtları, denetçinin denetim görüşünü oluşturmak için kullandığı tüm bilgiler olup bunlar muhasebe kayıtlarındaki bilgilerle diğer bilgileri kapsar.
Denetim riskini kabul edilebilir bir düzeye indirmek ve böylelikle denetçinin görüşünü dayandıracağı mantıklı sonuçlar oluşturması için uygun ve yeterli kanıt elde edilip edilmediği, denetçinin mesleki yargısına dayanır.
Denetim kanıtları, işletmenin muhasebe sisteminden elde edilen kanıtlar ve destekleyici denetim kanıtlarıdır.
Denetçi çeşitli kanıt elde etme tekniklerini kullanarak finansal tabloları test eder.
Denetim kanıtı, hem yönetim savlarını destekleyen ve doğrulayan hem de doğrulamayan bilgileri kapsar.
Kanıtın Özellikleri: Denetçi denetim yordamlarını yeterli ve uygun denetim kanıtları elde edilecek şekilde tasarlamalı ve gerçekleştirmelidir. Denetim kanıtının uygunluğu ve yeterliliği birbiriyle ilişkilidir. Kanıtların elde edilirken katlanılan maliyet ile elde edilen bilginin yararlılığı arasındaki fayda ile maliyet ilişki dikkate alınmalıdır.
*Kanıtın yeterliliği, gerekli kanıtların miktarıdır.
*Kanıtın uyumluluğu: denetim kanıtının niteliği ile ilgilidir.
*Kanıtın güvenilirliği: kanıtın kaynağına yapısına ve elde edilme koşullarına bağlıdır.
Demetim kanıtı elde etme Yordamları:
Kontrol: İçsel veya dışsal kağıt veya elektronik biçimdeki ya da diğer ortamlardaki kayıt ve belgelerin incelenmesini veya bir varlığın kontrolünü kapsar.
* Gözlem: İşletme faaliyetlerinin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapıldığının anlaşılmasına yönelikti.
*Dışsal Doğrulama: Denetçi, işletme dışındaki kişilerden işletmeyle ilgili hak ve yükümlülükleriyle ilgili veya bir işlemin gerçekliği ile yazılı cevap isteyebilir.
*Yeniden Hesaplama: Belgelerin veya kayıtların matematiksel doğruluğunu kontrol etmek amacı ile müşteri işletme tarafından yapılmış olan hesaplamaların tekrar yapılmasıdır.
*Yeniden Yapma: İşletmenin iç kontrolünün bir parçası olarak yapılan yordamları veya kontrolleri denetçinin bağımsız olarak yapmasıdır.
*Analitik Yordamlar: Her finansal olan hem de finansal olmayan bilgi arasındaki ilişkinin analizi yoluyla finansal bilginin değerlendirilmesidir.
*Soruşturma: İşletmenin içinde veya dışında olan, hem finansal olan hem de finansal olmayan bilgi sahibi kişilerin bilgisini araştırmaktır.
Kanıt Elde Etme Yordamları ve Kanıtların Güvenilirliği:
Çalışma Kâğıtları: Denetçinin yapmış olduğu denetim çalışmasında uygulandığı yordamlara, terslere, elde ettiği kanıtlara ve ulaştığı sonuçlara ilişkin tutmuş olduğu kayıtlardır.
Çalışma Kâğıtları;
*İncelemekte olan alan hakkında elde edilen kanıtların belgelerini sağlamalıdır.
*Denetim raporunda yer alan bulgular ve öneriler için güvenilir destek sağlamalıdır.
*Denetim sürecinin tek düzenliliğini sağlamalıdır.
*Performansın gözden geçirilmesi için bir araç saplanmalıdır.
*Sonraki denetimlere yol göstermelidir.
*Denetimin yönetilmesine destek olmak
*Denetçinin raporu için destek sağlamak
Çalışma Kâğıtlarının içeriği: Denetim kapsamının çıkarılan rapor için yeterli olduğunu belgeler. Finansal tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olduğu bilgisi de çalışma kâğıtlarında yer alır. Denetim standartlarına göre çalışma kâğıtlarının;
*Müşterinin finansal tablolarının muhasebe kayıtlarıyla uzlaşmakta ve uyuşmakta olduğunu,
*Denetim çalışmasının uygun şekilde planlandığını ve yürütüldüğünü
*Denetim planlaması, yapılacak olan testlerin yapısı, kapsamı ve zamanlamasının belirlenmesi için müşterinin iç kontrol yapısı hakkında yeterince görüş edinildiği
*Bir denetim görüşü oluşturmaya yetecek ölçüde denetim kanıtı elde edildiğini göstermesi gerekir.
Denetim çalışma kağıtlarının: denetim ekibinin herhangi bir üyesinin yapılan denetim yordamlarının yapısı, zamanlaması ve kapsamı elde edilen anlaşılır ve sistemli bir şekilde düzenlenmiş olması gerekir.
Çalışma kâğıtlarının türü, niceliği ve kapsamının belirlenmesinde denetçi, mesleki yargısını kullanırken aşağıdaki faktörleri dikkate alır.
*Bir savın, hesabın veya işlem sınıfının yanıltıcı şeklinde beyan edilme riski
*Denetçinin işi yapma ve sonuçların değerlendirilmesinde kullanması gereken yargısının ölçüsü
*Uygulanan denetim yordamlarının niteliği
*Denetçinin elde ettiği kanıtın test edilmekte olan sav için önemi
*Denetçinin belirlediği istisnaların niteliği ve kapsamı
*Denetçinin daha önceden yapılan ve belgelenen çalışmadan kolayca görülmeyen bir sonucu belgeleme gereği
Çalışma Kâğıtlarının Türleri:
Sürekli Dosya: Aynı müşteri ile sürekli çalışılması durumunda müşteri ile ilgili geçmiş bilgileri kapsar.
şirket tüzüğü, yönetmelikler ve şirket sözleşmesinin kopyaları
Kira sözleşmeleri, tahvil sözleşmeleri ve telif sözleşmeleri gibi uzun vadeli sözleşmelerin kopyaları
Şirketin geçmişine, ürünlerine ve pazarlarına ilişkin bilgiler
Genel kurul, yönetim kurulu ve denetim komitelerinin önemli toplantılarına ilişkin tutanakların kopyaları
Öz sermaye, dağıtılmamış kârlar, ortaklık sermayesi ve benzerleri gibi kalanları birkaç yıl devredilen hesapların listesi
Önceki yılların finansal tablolarının ve denetim raporlarının kopyaları
Cari Dosya: Cari yılda yapılan denetim işi ile ilgili veri ve bilgilerin yer aldığı dosyadır.
Aşağıdaki belgeler cari dosyadaki yönetsel çalışma kâğıtlarıdır:
İş mektubu
Personelin görevlendirilmesi
Müşterinin organizasyon şeması
Yönetimle yapılan görüşmelerin notlar
Denetim komitesi başkanı ile yapılan görüşmelerin notları
Notların ön analitik incelemesi
Ön risk belirleme notlar
İlk önemlilik belirleme notlar
İşin planlanmasına ilişkin notlar
Denetim işinin zaman olarak planlanması
İç kontrol soru listesi ve soru analizleri
Yönetim kontrolleri soru listesi
Bilgisayar kontrolleri soru listesi
İç kontrol sistemi akış çizeceği
Denetim programı
Çalışma Kâğıtlarının Sahipliği ve Gizliliği: Çalışma kâğıtları ve denetim belgeleri denetçinindir. Bunlar sadece denetçi tarafından hazırlanan kâğıtlar değil denetçinin isteği üzerine müşteri tarafından da hazırlanan kâğıtlardır. Denetçi bu kâğıtları yasal saklama sürecine ve kendi ihtiyaçları için yararlı olabileceğini düşündüğü mantıklı bir süre için saklar.
Denetçi Müşteriye ait gizli bilgileri korumak ve bilgilere yetkisiz erişimleri için uygun yordamları belirlemelidir.
Ben kitapları geç aldım o yüzden 2 kitabım eksik sınava 3 gün kala hala 2 kitaba çalışamamıştım son anda aklıma forum geldi 
Dedim bizim kızlardan biri özet bulmuştur, sağol canım 
