2014 Yerel Seçimleri: İlk Tespitler ve Genel Çerçeve 1
Yoğun çatışmalar ve kutuplaşmalar sonrası 2014 yerel seçimlerini geride bıraktık. Seçim üzerine birçok şey yazıldı, çizildi. Bugün BDP tarafından temsil edilen ana akım Kürt Hareketinin başarısı ve başarısızlıkları üzerine de birçok not düşüldü.
Bu yazı dizisinde 2014 yerel seçimlerinin Kürt coğrafyasındaki sonuçlarını tarihsel bir perspektifle geniş bir çerçevede analiz etmeye çalışacağız. Güncel tartışmaları daha doğru analiz etmek amacıyla son 20 yıllık trendleri tespit ederek, 2014 seçim sonuçlarını bu tarihsel bağlam içinde anlamaya çalışacağız. Kürt Hareketinin Kürt coğrafyasındaki siyasi performansını analiz etmek amacıyla ilk olarak 2014 seçimlerinin genel bir fotoğrafını çekip daha sonra detaylarına gireceğiz. Bu kapsamda, yazı dizisi kapsamında sırasıyla aşağıdaki hususları tartışacağız:
1. Kürt Hareketinin SHP çatısı altında seçime girdiği 1991 yılından bu yana yirmi yıllık gelişim seyrinin Politik Kürt Bölgesini oluşturan 15 il bazında analizi ve tarihsel sürekliliklerin ve kırılmaların tespiti,
2. 2014 yerel seçim sonuçlarının 2009 yerel seçimler ve 2011 genel seçimleriyle il bazında karşılaştırmalı analizi,
3. Tarihsel ve kültürel olarak Kürt coğrafyasının bir parçası olan, ancak politik olarak merkeze entegre olmuş ve Kürt ulusal ve siyasal taleplerinin marjinalleştiği çeper illerin siyasi haritası,
4. İstanbul, İzmir, Ankara gibi büyükşehirler başta olmak üzere Batı illerinde Kürt Hareketinin siyasi tablosu ve bu bağlamda HDPnin geleceği,
5. AK Partinin Politik Kürt Bölgesindeki gücü,
6. Hüda-Par ve radikal siyasal İslam,
7. Seçim sonrası Kürt Coğrafyasının siyasi trendleri.
Yazı dizisi kapsamında detaylı olarak tartışacağımız yukarıdaki hususlar hakkında genel bir çerçeve çizmek gerekirse, aşağıdaki hususların altını çizebiliriz:
1. Türkiyedeki Kürt coğrafyası tarihsel, kültürel ve politik olarak aynı bölgeye işaret etmemektedir. Tarihi Kürt Bölgesi ya da Kültürel Kürt Bölgesi 22-26 arası ili kapsasa da, 2014 yerel seçimleri Politik Kürt Bölgesinin 15 ili kapsayan daha sınırlı bir coğrafyaya işaret ettiğini göstermiştir. Politik Kürt Bölgesi, BDPnin birinci ve ikinci olduğu ve bu anlamda dikkate değer bir sosyo-politik ve sosyo-kültürel mobilizasyonu temsil ettiği illeri kapsamaktadır. Bu iller şunlardır: Diyarbakır, Mardin, Van, Batman, Şırnak, Hakkari, Iğdır, Ağrı, Muş, Bitlis, Siirt, Dersim, Kars, Bingöl ve Urfa.
2. Erzurum (dört ilçe dışında), Erzincan, Sivas, Malatya, Elazığ, Adıyaman, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Kilis hattı üzerindeki bölge tarihsel ve kültürel olarak Kürt coğrafyasının bir parçası olsa da, politik olarak Kürt bölgesinin dışında kalmıştır. Bu illeri politik olmayan kültürel Kürt bölgesi kapsamında görmek gerekir.
3. 1991 yılından bu yana seçim sonuçları dikkate alındığında, iniş çıkışlar olmakla birlikte, Kürt Hareketinin tarihsel yükselişine devam ettiği görülmektedir. 2014 seçimleriyle bu tarihsel yükseliş önemli bir ivme kazanmıştır. Beş il merkeziyle başlayan yerel yönetim deneyimi önce sekiz ile çıkmış, son seçimle birlikte on bir ili içerecek şekilde daha geniş bir bölgeye yayılmıştır.
4. Politik Kürt Bölgesi siyasi eğilimler açısından farklılık arz eden üç alt-bölgeden oluşmaktadır. Yazı dizisi boyunca Yeşil, Sarı ve Kırmızı Kürt alt-bölgeleri olarak adlandıracağımız bu üç alanda Kürt Hareketi farklı bir güce ve temsil oranına sahiptir.
5. Yeşil Bölge olarak adlandırdığımız ve Diyarbakır, Mardin, Van, Batman, Şırnak ve Hakkari illerinden oluşan ve 2013 adrese dayalı nüfus sayımı verilerine göre toplamda yaklaşık 4.750.000 kişinin yaşadığı Kürt alt-bölgesinde Kürt Hareketinin açık bir hegemonyası vardır. Bu hegemonya son yıllarda yapılan seçimlerin gösterdiği üzere konsolide olmuştur.
6. Sarı Bölge olarak adlandırdığımız ve Iğdır, Ağrı, Muş, Bitlis, Siirt ve Dersimden oluşan ve 2013 verilerine göre toplamda 1.890.000 kişinin yaşadığı ikinci alt-bölgede Kürt Hareketinin hegemonyasını kuramadığı, bununla birlikte hegemonik bir denge gücü olduğu görülmektedir.
7. Kırmızı Bölge olarak adlandırdığımız ve Kars, Bingöl ve Şanlıurfadan oluşan ve toplamda 2.370.000 kişinin yaşadığı bölgede Kürt Hareketi hegemonik bir güç olmaktan uzaktır. Bu alt-bölgede Ankara merkezli partilerin açık bir hegemonyası söz konusudur. Bununla birlikte Kürt Hareketinin bu alt-bölgede ana muhalefet hareketi olduğunu not etmek gerekir. Bu üç il bütünlüklü bir coğrafyayı oluşturmamakla birlikte, siyasi tablo itibariyle aynı alt-bölge kapsamında ele alınabilir.
8. 2014 Seçimlerinde Kürt Hareketi Hakkarideki dramatik düşüşün dışında Yeşil Bölgede büyük oranda gücünü korumuştur. Öte yandan Sarı Bölgede dikkate değer bir yükseliş yaşamış, ortalama %30 bandından %40-45 bandına yükselerek hegemonik bir güce dönüşmüştür. Sarı Bölgede olduğu gibi Kırmızı Bölgede de Kürt Hareketinin yükseldiği görülmektedir. Bingöl kent merkezindeki dikkate değer oy kaybı dışında genel olarak bu bölgede de önemli bir başarı elde edilmiş, Urfa oyların en çok yükseldiği oy olmuştur.
9. Türkiye genelinde olduğu gibi Politik Kürt Bölgesinde de seçimleri belirleyen ana dinamiğin aidiyetler olduğu görülmektedir. Kürtlük, Alevilik, Müslümanlık Kürt siyasi haritasını belirleyen ana dinamikler olarak not edilebilir. Bununla birlikte her kimliğin kendi içinde homojen değil heterojen olduğu, öte yandan kimlikler arasındaki sınırların sabit ve kapalı değil dinamik ve açık olduğunun altı çizilmelidir.
10. Aidiyetler kadar ekonomik dinamikler Türkiye genelinde olduğu gibi Kürt coğrafyasında önemli bir dinamik olarak işlev görmüştür. Ekonomik istikrar, eğitim, sağlık, yaşlı, engelli yardımları, ev kredileri başta olmak üzere uzun dönemli borç altında olan yığınlar gibi hususlar bu ekonomik dinamiğin alt parametlerine işaret etmektedir.
11. AK Parti Politik Kürt Bölgesinde dikkate değer oy oranına sahiptir. Rüşvet ve yolsuzluk iddialarına, tüm otoriterleşme eğilimlerine rağmen, AK Parti Politik Kürt Bölgesinde gücünü büyük oranda korumuş, Dersim dışındaki tüm illerde dikkate değer oranda oy almıştır.
12. Politik Kürt Bölgesinde AK Parti ile hegemonya kavgası yürüten Kürt Hareketi, Alevi Kürt nüfusunun çoğunluğu oluşturduğu Dersim ili ile Elazığ-Karakoçan, Bingöl-Kiğı ve Bingöl-Yayladere gibi ilçelerde CHP ile hegemonik bir mücadele yürütmektedir.
13. Hüda-Par ile radikal siyasal İslam 2014 seçimleriyle birlikte legal siyasi alana dahil olmuştur. Bununla birlikte Politik Kürt Bölgesinde siyasal İslamın marjinal bir grubu temsil ettiği görülmüştür. 1980li yıllara dayanan örgütsel geçmiş, 1990 sonrası askeri faaliyetler ve 2004 sonrası on yıllık siyasi-legal deneyime rağmen radikal siyasal İslamın gücünün, kutlu doğum haftası gibi etkinliklerde sokaklara çıkan kitle gücüne referans yapan tüm abartılı söylemlere rağmen, sınırlı olduğu görülmüştür.
14. Politik Kürt coğrafyasında BDP, Türkiyenin batı illerinde ise HDP çatısı altında seçimlere giren Kürt Hareketi, HDPden beklediğini elde edememiştir. HDP, İstanbul başta olmak üzere batı illerinde BDP tabanı dışında dikkate değer bir kitleye ulaşamamıştır. Sırrı Süreyya Önder gibi kamuoyunun desteğini ve saygısını kazanmış bir isim bile HDPnin BDP tabanı dışındaki kitlelere ulaşmasını sağlayamamıştır. Bu sonuç, Kürt Hareketinin 1990lı yıllardan itibaren sürdürdüğü Türkiyelileşme siyasetinin sosyolojik bir karşılığının olmadığını bir daha teyit etmiş, sosyo-politik ve sosyo-kültürel bağlamda radikal değişimler olmadığı sürece kısa ve orta vadede dikkate değer bir karşılık bulamayacağını göstermiştir.
Yukarıdaki hususları sonraki yazılarda detaylı olarak tartışmaya devam edeceğiz .
Cuma ÇİÇEK
Doktor, Paris Politik Etütler Enstitüsü (SciencesPo. / CERI), Siyaset Bilimi / Siyaset Sosyolojisi
Yoğun çatışmalar ve kutuplaşmalar sonrası 2014 yerel seçimlerini geride bıraktık. Seçim üzerine birçok şey yazıldı, çizildi. Bugün BDP tarafından temsil edilen ana akım Kürt Hareketinin başarısı ve başarısızlıkları üzerine de birçok not düşüldü.
Bu yazı dizisinde 2014 yerel seçimlerinin Kürt coğrafyasındaki sonuçlarını tarihsel bir perspektifle geniş bir çerçevede analiz etmeye çalışacağız. Güncel tartışmaları daha doğru analiz etmek amacıyla son 20 yıllık trendleri tespit ederek, 2014 seçim sonuçlarını bu tarihsel bağlam içinde anlamaya çalışacağız. Kürt Hareketinin Kürt coğrafyasındaki siyasi performansını analiz etmek amacıyla ilk olarak 2014 seçimlerinin genel bir fotoğrafını çekip daha sonra detaylarına gireceğiz. Bu kapsamda, yazı dizisi kapsamında sırasıyla aşağıdaki hususları tartışacağız:
1. Kürt Hareketinin SHP çatısı altında seçime girdiği 1991 yılından bu yana yirmi yıllık gelişim seyrinin Politik Kürt Bölgesini oluşturan 15 il bazında analizi ve tarihsel sürekliliklerin ve kırılmaların tespiti,
2. 2014 yerel seçim sonuçlarının 2009 yerel seçimler ve 2011 genel seçimleriyle il bazında karşılaştırmalı analizi,
3. Tarihsel ve kültürel olarak Kürt coğrafyasının bir parçası olan, ancak politik olarak merkeze entegre olmuş ve Kürt ulusal ve siyasal taleplerinin marjinalleştiği çeper illerin siyasi haritası,
4. İstanbul, İzmir, Ankara gibi büyükşehirler başta olmak üzere Batı illerinde Kürt Hareketinin siyasi tablosu ve bu bağlamda HDPnin geleceği,
5. AK Partinin Politik Kürt Bölgesindeki gücü,
6. Hüda-Par ve radikal siyasal İslam,
7. Seçim sonrası Kürt Coğrafyasının siyasi trendleri.
Yazı dizisi kapsamında detaylı olarak tartışacağımız yukarıdaki hususlar hakkında genel bir çerçeve çizmek gerekirse, aşağıdaki hususların altını çizebiliriz:
1. Türkiyedeki Kürt coğrafyası tarihsel, kültürel ve politik olarak aynı bölgeye işaret etmemektedir. Tarihi Kürt Bölgesi ya da Kültürel Kürt Bölgesi 22-26 arası ili kapsasa da, 2014 yerel seçimleri Politik Kürt Bölgesinin 15 ili kapsayan daha sınırlı bir coğrafyaya işaret ettiğini göstermiştir. Politik Kürt Bölgesi, BDPnin birinci ve ikinci olduğu ve bu anlamda dikkate değer bir sosyo-politik ve sosyo-kültürel mobilizasyonu temsil ettiği illeri kapsamaktadır. Bu iller şunlardır: Diyarbakır, Mardin, Van, Batman, Şırnak, Hakkari, Iğdır, Ağrı, Muş, Bitlis, Siirt, Dersim, Kars, Bingöl ve Urfa.
2. Erzurum (dört ilçe dışında), Erzincan, Sivas, Malatya, Elazığ, Adıyaman, Kahramanmaraş, Gaziantep ve Kilis hattı üzerindeki bölge tarihsel ve kültürel olarak Kürt coğrafyasının bir parçası olsa da, politik olarak Kürt bölgesinin dışında kalmıştır. Bu illeri politik olmayan kültürel Kürt bölgesi kapsamında görmek gerekir.
3. 1991 yılından bu yana seçim sonuçları dikkate alındığında, iniş çıkışlar olmakla birlikte, Kürt Hareketinin tarihsel yükselişine devam ettiği görülmektedir. 2014 seçimleriyle bu tarihsel yükseliş önemli bir ivme kazanmıştır. Beş il merkeziyle başlayan yerel yönetim deneyimi önce sekiz ile çıkmış, son seçimle birlikte on bir ili içerecek şekilde daha geniş bir bölgeye yayılmıştır.
4. Politik Kürt Bölgesi siyasi eğilimler açısından farklılık arz eden üç alt-bölgeden oluşmaktadır. Yazı dizisi boyunca Yeşil, Sarı ve Kırmızı Kürt alt-bölgeleri olarak adlandıracağımız bu üç alanda Kürt Hareketi farklı bir güce ve temsil oranına sahiptir.
5. Yeşil Bölge olarak adlandırdığımız ve Diyarbakır, Mardin, Van, Batman, Şırnak ve Hakkari illerinden oluşan ve 2013 adrese dayalı nüfus sayımı verilerine göre toplamda yaklaşık 4.750.000 kişinin yaşadığı Kürt alt-bölgesinde Kürt Hareketinin açık bir hegemonyası vardır. Bu hegemonya son yıllarda yapılan seçimlerin gösterdiği üzere konsolide olmuştur.
6. Sarı Bölge olarak adlandırdığımız ve Iğdır, Ağrı, Muş, Bitlis, Siirt ve Dersimden oluşan ve 2013 verilerine göre toplamda 1.890.000 kişinin yaşadığı ikinci alt-bölgede Kürt Hareketinin hegemonyasını kuramadığı, bununla birlikte hegemonik bir denge gücü olduğu görülmektedir.
7. Kırmızı Bölge olarak adlandırdığımız ve Kars, Bingöl ve Şanlıurfadan oluşan ve toplamda 2.370.000 kişinin yaşadığı bölgede Kürt Hareketi hegemonik bir güç olmaktan uzaktır. Bu alt-bölgede Ankara merkezli partilerin açık bir hegemonyası söz konusudur. Bununla birlikte Kürt Hareketinin bu alt-bölgede ana muhalefet hareketi olduğunu not etmek gerekir. Bu üç il bütünlüklü bir coğrafyayı oluşturmamakla birlikte, siyasi tablo itibariyle aynı alt-bölge kapsamında ele alınabilir.
8. 2014 Seçimlerinde Kürt Hareketi Hakkarideki dramatik düşüşün dışında Yeşil Bölgede büyük oranda gücünü korumuştur. Öte yandan Sarı Bölgede dikkate değer bir yükseliş yaşamış, ortalama %30 bandından %40-45 bandına yükselerek hegemonik bir güce dönüşmüştür. Sarı Bölgede olduğu gibi Kırmızı Bölgede de Kürt Hareketinin yükseldiği görülmektedir. Bingöl kent merkezindeki dikkate değer oy kaybı dışında genel olarak bu bölgede de önemli bir başarı elde edilmiş, Urfa oyların en çok yükseldiği oy olmuştur.
9. Türkiye genelinde olduğu gibi Politik Kürt Bölgesinde de seçimleri belirleyen ana dinamiğin aidiyetler olduğu görülmektedir. Kürtlük, Alevilik, Müslümanlık Kürt siyasi haritasını belirleyen ana dinamikler olarak not edilebilir. Bununla birlikte her kimliğin kendi içinde homojen değil heterojen olduğu, öte yandan kimlikler arasındaki sınırların sabit ve kapalı değil dinamik ve açık olduğunun altı çizilmelidir.
10. Aidiyetler kadar ekonomik dinamikler Türkiye genelinde olduğu gibi Kürt coğrafyasında önemli bir dinamik olarak işlev görmüştür. Ekonomik istikrar, eğitim, sağlık, yaşlı, engelli yardımları, ev kredileri başta olmak üzere uzun dönemli borç altında olan yığınlar gibi hususlar bu ekonomik dinamiğin alt parametlerine işaret etmektedir.
11. AK Parti Politik Kürt Bölgesinde dikkate değer oy oranına sahiptir. Rüşvet ve yolsuzluk iddialarına, tüm otoriterleşme eğilimlerine rağmen, AK Parti Politik Kürt Bölgesinde gücünü büyük oranda korumuş, Dersim dışındaki tüm illerde dikkate değer oranda oy almıştır.
12. Politik Kürt Bölgesinde AK Parti ile hegemonya kavgası yürüten Kürt Hareketi, Alevi Kürt nüfusunun çoğunluğu oluşturduğu Dersim ili ile Elazığ-Karakoçan, Bingöl-Kiğı ve Bingöl-Yayladere gibi ilçelerde CHP ile hegemonik bir mücadele yürütmektedir.
13. Hüda-Par ile radikal siyasal İslam 2014 seçimleriyle birlikte legal siyasi alana dahil olmuştur. Bununla birlikte Politik Kürt Bölgesinde siyasal İslamın marjinal bir grubu temsil ettiği görülmüştür. 1980li yıllara dayanan örgütsel geçmiş, 1990 sonrası askeri faaliyetler ve 2004 sonrası on yıllık siyasi-legal deneyime rağmen radikal siyasal İslamın gücünün, kutlu doğum haftası gibi etkinliklerde sokaklara çıkan kitle gücüne referans yapan tüm abartılı söylemlere rağmen, sınırlı olduğu görülmüştür.
14. Politik Kürt coğrafyasında BDP, Türkiyenin batı illerinde ise HDP çatısı altında seçimlere giren Kürt Hareketi, HDPden beklediğini elde edememiştir. HDP, İstanbul başta olmak üzere batı illerinde BDP tabanı dışında dikkate değer bir kitleye ulaşamamıştır. Sırrı Süreyya Önder gibi kamuoyunun desteğini ve saygısını kazanmış bir isim bile HDPnin BDP tabanı dışındaki kitlelere ulaşmasını sağlayamamıştır. Bu sonuç, Kürt Hareketinin 1990lı yıllardan itibaren sürdürdüğü Türkiyelileşme siyasetinin sosyolojik bir karşılığının olmadığını bir daha teyit etmiş, sosyo-politik ve sosyo-kültürel bağlamda radikal değişimler olmadığı sürece kısa ve orta vadede dikkate değer bir karşılık bulamayacağını göstermiştir.
Yukarıdaki hususları sonraki yazılarda detaylı olarak tartışmaya devam edeceğiz .
Cuma ÇİÇEK
Doktor, Paris Politik Etütler Enstitüsü (SciencesPo. / CERI), Siyaset Bilimi / Siyaset Sosyolojisi
