D
Darphane: Darphane sözcüğü; Arapça darb ve Farsça hane sözcüklerinin bileşiminden oluşan bir sözcüktür ve para basılan yer anlamına gelmektedir. Ortadoğu ve Anadolu'ya yerleşen Türklerin 9'uncu yüzyıldan itibaren kurdukları irili, ufaklı devlet ve beyliklerin muhtelif kasabalarında madeni para basılmış ve para basılan mahallelere öteden beri "Darphane" denilmişti. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluşuna kadar belirli ve devamlı bir darphane yeri mevcut olmamıştır.Bu nedenle aynı şehirde devamlı semt olmak bakımından İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından Beyazıt Camii civarında tesis ettirilen Darphane, Türk Darphanesinin kuruluşuna başlangıç sayılmıştır. İlk kuruluşun kesin tarihini tesbit eden bir belge mevcut olmadığından Fatih'in burada kendi adına bastırdığı ilk Türk altının tarihi olan 1467 yılının da Türk Darphanesinin ilk kuruluş tarihi olarak nazara alınması mümkündür. Bu ilk kuruluş genişletilerek 1596 yılında Beyazıt'da Simkeşhane isimli hana taşınmış ve ilk muntazam şeklini almıştır.
İstanbul'un fethinden sonra hızla genişleyen İmparatorluğun para ihtiyacını karşılamak için mevcutlara ek olarak çeşitli mahallelerde geçici mahiyette yeni darphaneler kurulmuştur. Sayısı 40'ı bulan bu darphanelerin başlıcalarının faaliyette bulunduğu yerler; Bursa, Edirne, Amasya, Erzurum, Konya, İzmir, Serez, Sofya, Şam, Bağdat, Tiflis, Mısır, Tunus ve Cezayir'dir. Ancak İstanbul'daki devletin ana darphanesi olma özelliği devam etmiş ve 1843 yılında diğer darphanelerin faaliyetine son verilerek bu tarihten sonra yalnız İstanbul'daki darphanede para basılmıştır. Cumhuriyet’ten sonra İngiltere’den yeni makineler getirilerek modernleştirilen Darphane, 1967 yılında Yıldız-Beşiktaş’taki binasına taşındı. Son yıllarda yapılan büyük yatırımlarla T.C. Darphanesi dünyanın en gelişmiş darphaneleri arasına girmiştir. Günümüzde başlıca görevleri; ilgili yasalar uyarınca, madeni paraları, hatıra paralarını ve Cumhuriyet altınlarını basmak, resmi mühürleri ve soğuk damgaları üretmek, damga pullarını, harç pullarını, pasaportları, nüfus cüzdanlarını, uluslar arası aile cüzdanını, çeşitli değerli kağıtları basmak; kıymetli maden ve taşlardan yapılan ürünlerin ithalat ve ihracatını düzenlemek ve analizini yapmaktır.tır.
Değerli Maden: Platin, altın, gümüşe değerli maden veya kıymetli maden denilmektedir.
Demir: Dövülerek yassılaştırılabilen ve tel halinde çekilebilen, dayanıklı, manyetik, gri beyaz metal; özellikle çelik, alaşım ve dökme demir biçiminde sanayideki kullanımı bakımından çok önemlidir. Kimyasal element simgesi Fe’dir. Demir alaşımları ve çelik para basımında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Döküm: Bir maddeyi kalıba dökmek işi, bu işi yapma yöntemi. Metalurjide en basit döküm yöntemi, sıvı metali doğrudan kalıp ya da külçe kalıba dökmektir. Buna üstten döküm denir. Alttan döküm, vakkumla döküm gibi döküm yöntemleri de mevcuttur. Döküm, kalıp çeşidine göre iki ana türe ayrılır: Kum döküm, özel döküm kumundan yapılmış bir kalıpta gerçekleştirilir; kokil döküm, metalden yapılan kokil kalıpta ya da külçe kalıbında uygulanır. Değişen teknolojinin de katkısı ile döküm yöntemleri artmıştır. Kuyumculukta bir örneğin ya da parçanın çoğaltılma işlemine de döküm adı verilmektedir.
E
Elektroliz: Bir elektrik akımı ile oluşan kimyasal bozunma işlemine verilen addır. Eşanlamlısı elektrolizle ayrıştırmadır. Metalurjide elektrolizle arıtma, arı olmayan metal anodun elektrolizle çözünerek arı metalin katotta toplanmasını sağlayan arılaştırma yöntemidir. Elektrolizle kaplama, bozulabilir bir metal üzerine elektrolizle bozulmaz bir metal katmanı çökelterek onu korozyona karşı koruma işlemidir. Elektrolizin sanayide çok değişik uygulamaları vardır. Kimi metallerin (bakır, çinko vb.) elektrolitik olarak arılaştırılması, renk giderici klor ve klorürlerin elde edilmesi, deniz tuzunu elektrikle ayrıştırarak sodyum hidroksit üretimi, hidrojen ve oksijen elde edilmesi, alüminyum üretimi, galvanoplasti, altın ve nikel kaplama bunların bazılarıdır.
Elektrum: Bakınız; Beyaz altın.
Etial: % 97 alüminyum ve % 3 diğer metallerden oluşan bir alaşım olup, madeni para basımında kullanılmaktadır.
G
Gravür : Ağaç, metal veya taş bir yüzeye ayrı katlar halinde değişik renkli boyalar sürüldükten sonra, üstteki katları yer yer kazıyarak alttaki renklerden yararlanma tekniğine verilen addır. Kazıma resim anlamına da gelmektedir. Gravür tekniğinin esası gerek asit yoluyla, gerekse çeşitli çelik uçlarla bakır, çinko ya da alüminyum plakalar üzerine çizgi ya da lekeleri nakletmektir. Gravür tekniğinin özelliği, plaka üzerinde işlenen şeklin kağıt üzerine aktarılmasıdır. Bu iş ancak bir pres yardımıyla yapılabilir. Gravür presi, iki merdane arasında gidip gelen bir demir plakadan ibarettir. Gravür baskıları için kağıtların ayrı özellikleri vardır. Bunların hazırlanması bir el işidir ve bunlara elle prese edilmiş kağıtlar denir. Geleneksel gravür sanatı, desenle olan bağlantısı ve teknik gereklilikler uyarınca çizgisel ifade, kurgu ve biçim anlayışına dayalıdır. Bu sanatın temel işlemleri; oyma, kesme ve kazıma yöntemleri; ağaç ve taş şekillendirme; metal oyma ve süslemedir. Bakınız; engravür).
Gümüş : Son derece sünek, parlak, paslanmaz, değerli, beyaz ve kimyasal simgesi Ag ve Ar olan element. Gümüş tüm metallerin en beyazıdır; tam parlatıldığında kusursuz bir yansıtıcı yüzey elde edilir ve bu nedenle optik aynalarda kullanılır. Gümüş, altından sonra kolayca yassılaştırılabilen en sünek metaldir. Gümüş alaşımları, arı gümüşün tersine, kullanım alanı çok yaygındır; çünkü alaşım metalleri katkısı, gümüşün temel niteliklerini yitirmesine yol açmadan özellikle düşük olan sertliğini artırır. Gümüş-bakır alaşımları para, madalya yapımında ve kuyumculukta kullanılır. Gümüş ayarları binde olarak ifade edilir. Örneğin binde 900’lük bir alaşım % 90 gümüş, % 10 bakır içerir. Kuyumculukta kimi Avrupa ülkelerinde uyulması gereken ayar, binde 950 (1. ayar) ile binde 800 (2. ayar) arasında değişir. Ancak, sofra takımları ile bazı madalyaların yapımında zaman zaman binde 750’ye kadar inilir. Bakır oranı % 50’yi geçmediği sürece bu alaşımların tümü beyazdır