PROLAKTIN YUKSEKLIGI
PROLAKTIN NEDIR?
Prolaktin hipofizden salgilanan ve süt hormonu olarak bilinen hormondur. Prolaktin hormonu stres durumunda, gögüs duvarinin hasarinda ve gebelikte kanda yükselir. Normalde kanda 15-20 ng/ml arasinda degisir.
Prolaktin hormonunun görevi süt salgisini baslatmak ve devam ettirmektir. Gebelikte prolaktin yüksek oldugu halde süt salgisinin olmamasi kanda artan östrojen ve progesteron hormonlarinin süt salgilanmasini önlemesi nedeniyledir. Dogumla birlikte bu hormonlarin birden azalmasi süt salgilanmasini baslatir. Oksitosin isimli hormon da sütün memeden çikmasini saglar. Prolaktin etkisiyle FSH ve LH hormon salinimi azaldigindan emzirme döneminde yumurtlama olmaz. Prolaktin fazlaligi bazi hastaliklar yaparsa da prolaktin azliginin kadinlarda adetleri bozdugu biliniyor. Erkeklerde prolaktin azliginin etkileri bilinmiyor.
PROLAKTIN HORMON YÜKSEKLIGI
Hipofiz bezinden salgilanan prolaktin hormonunun asiri salgilanmasi durumuna tip dilinde ‘’hiperprolaktinemi’’ denir.
Prolaktin yüksekligi her zaman hastalik nedeniyle olmaz. Gebelik, stres, asiri proteinli beslenme, meme basinin uyarilmasi ve egzersiz de prolaktin düzeyini artirabilir.
Kullanilan bazi ilaçlar da prolaktin düzeyini artirabilir. Özellikle depresyon ilaçlari, psikiyatrik hastalik tedavisinde kullanilan ilaçlar, içinde verapamil olan tansiyon ilaci gibi ilaçlar, östrojen ilaçlari veya dogum kontrol haplari prolaktin düzeyinde artis yapabilir.
Hastalik nedeniyle prolaktin yükselmesi ise su durumlarda görülür:
1) Hipofiz bezinde tümör olmasi: Eger bu tümör prolaktin salgiliyorsa buna ‘’prolaktinoma’’ adi verilir. Diger hipofiz tümörlerinde de prolaktin kanda artabilir.
2) Hipofizin travmaya ugramasi
3) Hipofiz bezindeki sarkoidoz veya tüberküloz gibi hastaliklar
4) Hipofizin radyasyona (isin tedavisine) maruz kalmasi
5) Tiroid bezi yetmezligi varsa prolaktin yükselir
6) Kronik böbrek yetmezligi ve siroz hastaliginda da prolaktin yükselir
7) Bazen polikistik over sendromlu kadinlarda da hafif derecede prolaktin yüksekligi olabilir.
Makroprolaktin Nedir?
Bazen prolaktin molekül yapisi bozuk olabilir. Bu durum varken yapilan ölçümlerde prolaktin yüksek çikar. Aslinda bu yükseklik molekülün bozuk olmasindan kaynaklanir. Bir hastalik degildir. Bu nedenle prolaktin düzeyi yüksek olan hastalarda makroprolaktin (diger adi big prolaktin) bakilmasinda bu nedenle fayda vardir. Prolaktini yüksek hastalarin yaklasik % 20’sinde makroprolaktin vardir.
Prolaktinoma ve Prolaktin Yüksekliginin Neden Oldugu Sikayet ve Bulgular
Hipofiz bezinde bulunan ve prolaktin salgilayan kanser olmayan tümörlere ‘’prolaktinoma’’ denir. Bunlarin çogu iyi huylu tümörlerdir ve ilaç tedavisine cevap verir.
Prolaktinomasi olan hastalarda prolaktin hormon yüksekligine bagli olarak kadin hastalarin % 30-80’ninde memeden süt gelmesi (tip dilinde buna ‘’galaktore’’ denir), adetlerde azalma veya olmamasi, çocuk olmamasi, libido (cinsel istek) azalmasi, vajinal kuruluk, sicak basmasi, agrili cinsel iliski, tüylenme ve kilo artisi olusur. Bu sikayetlerin çogu yüksek prolaktin nedeniyle yumurtaliktan östrojen az salgilanmasina baglidir. Erkek hastalarda ise testosteron azalmasi, empotans, vücut killarinda azalma, testislerde yumusama, sperm sayisinda azalma ve memelerde büyüme (tip dilinde ‘’jinekomasti ‘’ denir) görülebilir. Bazi erkeklerde enerji azalmasi, kas kitlesinde azalma ve kan sayiminda azalma olur. Hipofizdeki tümörlerin % 30-40’ni prolaktinoma olusturur ve kadinlarda daha sik görülür. Hastalarda kemik erimesi de görülebilir.
Hipofizdeki tümörün çapi önemlidir. Çapi 1 cm den büyük ise buna tip dilinde ‘’makroadenom’’ denir ve prolaktinomalarin çogu mikroadenomdur. Bu tümörler göz sinirine basi yapabilir. Bu nedenle önem tasir. Çapi 1 cm’den küçük ise bu tümörlerte ‘’mikroadenom’’ denir. Özellikle kadinlarda tani konuldugunda prolaktinomalarin büyük çogunlugu mikroadenom halindedir yani çapi küçüktür. Erkeklerde ise tani konuldugunda prolaktinomalar genellikle makroadenomlar halinde yani çapi 1 cm’den büyüktür ve göz sinirine baski yapabilir.
Çapi büyük olan tümörlerde bas agrisi vakalarin %50’sinde görülebilirken, tümörün etkisiyle diger hipofiz hormonlarinda olusabilecek eksikliklere bagli sikayetler olabilir.
Uzun süre tedavi edilmemis prolaktin yüksekliginde FSH ve LH hormonlari az salgilanacagindan ve prolaktinin etkisiyle kemik erimesi olabilir.
Prolaktini hafif yüksek kadinlarda yumurtlamada bozulma ve çocuk olmasinda zorluk olabilir.
Teshis:
Teshis için kanda prolaktin düzeyi ölçülür. Hafif yükseklik varsa tetkik tekrarlanabilir. Ilaç kullanimi özellikle arastirilmalidir. Prolaktin düzeyinde yükseklik varsa bunun tiroid yetmezliginden kaynaklanip kaynaklanmadigini anlamak için tiroid hormonlarina bakilir. Kanda üre, kreatinin, karaciger testleri yapilabilir. Kadinlarda gebelik testi de yapilmalidir. Hipofizde tümör olup olmadigini anlamak için hipofiz MR tetkiki, yoksa tomografi yapilabilir. Hipofizde tümör varsa hipofizin diger hormonlari incelenebilir. Büyük tümör varsa görme alani yapilir.
Tedavi
Prolaktin yüksekligi olan hastalarda ilaç tedavisi yapilir. Doktorunuz size uygun ilaci verecektir. Bu ilaçlar, içinde cabergolin veya bromokriptin olan ilaçlardir. Bu ilaçlarin en sik rastlanan yan etkileri; bulanti, tansiyon düsmesi, halsizlik, nadiren depresyon ve kabizliktir. Ilacin dozunu yavas artirarak ve gece yatarken alarak yan etkiler azaltilir.
Ilaç tedavisiyle hem prolaktin normale gelir hem de tümör küçülür.
En az 2 yillik tedavi sonrasinda, tümör boyutlarinda en az %50’ lik küçülme saglandiginda mikroadenomu olan hastalarda cabergoline ya da bromokriptin dozu yavasça azaltilarak hasta degerlendirilir.
Tümör büyükse tedavi kesilmez.
Gebelik isteyenlerde bromokriptin ilaci tercih edilmektedir.
Gebelik sirasinda mikroadenomun büyüme riski % 1 civarindadir. Sikayet olmadikça bu hastalarda görme alani ya da prolaktin düzeyi takibine gerek yoktur. Yine laktasyon (emzirme) döneminde tedaviye ara verilmelidir. Makroadenomu olan ve gebe kalan hastalarda ise tümör büyükse görme alani ile takip edilir.
Ilaç tedavisini tolere edemeyen, tedaviye dirençli ya da gittikçe büyüyen makroadenomu olanlarda cerrahi tedavi (ameliyat) düsünülmelidir.
PROLAKTIN HORMON YÜKSEKLIGI YAPAN BITKISEL URUN: VITES AGNUS CASTUS (HAYIT BITKISI -CHASTEBERRY):BIR OLGU NEDENIYLE
Prolaktin hormonu hipofiz bezinden salgilanan bir hormondur ve süt hormonu olarak bilinir. Prolaktin hormon yüksekligi siklikla hipofiz bezinde olusan bir tumorden kaynaklanabildigi gibi kullanilan bazi ilaçlar (özellikle uyku ve psikiyatri ilaçlari) ve tiroid hormon azligindan da kaynaklanabilir.
Bir olgumuzda saptadigimiz asiri prolaktin yüksekliginin nedenini arastirirken hiçbir neden bulamadik. Ancak hastanin kullandigi bitkisel bir urun kesildiginde prolaktin düzeyinin normale geldigini saptadik. Bu bitkisel urun Vites Agnus Castus idi. Bu bitki ülkemizde Hayit bitkisi olarak bilinir ve yurtdisindaki ismi CHASTEBERRY dir.
Yaptigimiz literatür arastirmasinda Vites Agnus Castus’un premenstrual sendrom denilen adet öncesi sikintilar, meme agrisi, meme kistleri, menopoz sikintilari ve hatta prolaktin yüksekligi için bitkisel alternatif tedavi olarak kullanildigini saptadik.
Yapilan ve yayinlanan bir çalismada bu bitkisel ürünün ufak dozlarda prolaktini artirdigi yüksek dozlarda ise azalttigi saptanmistir. Ancak hangi dozda bu etkilerin gelistigi klinik çalismalarla ortaya konmus degildir.
Bir prolaktin yüksekligi olan olguda ise hipofizdeki tumorun bu bitki kullanan kiside prolaktin düsük çiktigi için teshisinin gecikmesine neden oldugu bildirilmistir.
SONUÇ OLARAK: Prolaktin yüksekligi arastirilirken kullanilan her türlü ilacin ve özellikle bitkisel ürünlerin dikkate alinmasi gerekmektedir. Diger önemli bir konu da doktorunuza sormadan bitkisel ilaçlar kullanmayiniz.
PROLAKTIN VE GUATR ILISKISI
Hipofizden salgilanan prolaktin hormonu yani süt hormonu bazen tiroid yetmezliginde yükselebilir. Bu nedenle prolaktin düzeyi yüksek olanlarda tiroid hastaliklarini arastirmak gerekir. Prolaktin yüksekligi varsa öncelikle bir ENDOKRIN UZMANINA basvurunuz. Endokrin uzmanlari hormon hastaliklari uzmanidir ve her türlü hormon hastaligini tedavi ederler.