Tetanos gerçekten de dikkatli olmayı gerektirecek, aşı koruması olmadığı takdirde ölümle sonuçlanabilecek kadar önemli bir hastalıktır. İşin gerçeği, sadece çivilerden sakınmakla tetanosdan uzak durulamaz. Bileşik (açık) kırıklar, böcek ısırıkları, yanıklar nedeniyle oluşan veya toprak, hayvan dışkısı, özellikle at gübresi ya da yabancı cisimlerin bulaştığı yaralar, tetanos bakterisinin vücuda girmesi ve hastalığı başlatmasına uygun bir ortam sağlar.
Örneğin arı sokması ile tetanos bakterisinin vücuda girmesi zor bir ihtimal gibi görünür. Oysa çevrede bitkilerin veya arıların konduğu tozlu, kirli ortamların yüzünden bakterinin insan vücuduna arı sokması ile girmesi de olasılıklar arasındadır.
Bu arada belirtmek gerekiyor, halk arasında tetanos yerine yaygın olarak “tetanoz” kullanılmakta ancak hastalığın Türkçe karşılığı “tetanoz” değil Türk Dil Kurumu Sözlüğü ve sağlık kaynaklarında “tetanos” olarak yer alıyor.
Tetanos Nasıl Bir Hastalıktır?
Tetanos,’Clostridium tetani’ adlı, C.tetani de denilen bakterinin yol açtığı bir hastalıktır. Ciltteki yaralar yoluyla vücuda giren bakteri enfeksiyona, tetanos hastalığına neden olur. Bu bakteri toprak üstünde, hayvan bağırsağında pek çok yerde bulunabilir. İşte bu nedenle tetanosu sadece ‘paslı çivi’ ile özdeşleştirmek yanlıştır. Aslında tetanos bakterisi çevremizde sandığımızdan çok daha yaygın biçimde bulunur. Toz toprağın dahil olduğu trafik kazaları, toprak zemine düşme, toprak işi ile uğraşırken yaralanma gibi nedenler tetanosun yolunu açabilir.
İlk bakışta tetanostan kaçılamazmış gibi görünse de tetanos aşısı sayesinde bu hastalık günümüzde yaygın şekilde görülen bir hastalık değildir.Tetanos bakterisi sinir sistemini etkileyen zehirli maddeler üretir. Bakterinin ürettiği tetanos zehri (tetanospazmin) omurilikten kaslara giden sinir sinyallerini engeller. Bu da ciddi kas spazmlarına neden olur. Bu spazmlar kasları yırtacak kadar şiddetli olabilir.
Yaklaşık olarak, tetanosa neden olan bakterinin bulaştığı 10 kişiden biri yaşamını yitirmektedir. Tetanos aşısı olmamış olan kişiler risk altındadır.
Özellikle de toprakla veya atlarla çalışan kişiler veya tozlu ortamlarda çalışan kişiler yüksek risk grubunu oluşturur.
Tetanos Belirtileri Nelerdir?
Tetanos bakterisi toprakta, tozda ve gübrede, hayvan dışkısında ve özellikle de at gübresinde yaşar. Hayvanlarla çalışan kişilerin, örneğin hayvanat bahçesi görevlilerin tetanos aşısı olduğuna dair zaman zaman haberlere rastlamamız bundandır. Bazı az gelişmiş ülkelere seyahat edeceklere de yine aşılarını yeniletmeleri bu saydığımız nedenlere bağlı olarak, tavsiye edilir.
Ciltteki bir yarıktan bakterinin vücuda girmesiyle enfeksiyon oluşur. Belirtiler enfeksiyonun oluşmasının ardından 3 gün ile 3 hafta arasında ortaya çıkar. Çoğu vakada belirtilerin ortaya çıkma süresi 14 gündür. Genellikle, eğer belirtiler çabuk ortaya çıkmaya başlamışsa, enfeksiyon ciddi demektir. Tetanos insandan insana bulaşmaz.
Tetanos sıklıkla çene kaslarında orta şiddette kasılmalarla başlar. Kasılma sırasında çeneyi kontrol eden kaslar serttir ve çene kilitlenir. Ayrıca göğüs, boyun, sırt ve karın kaslarında da kasılmalar olabilir.
Kasılmalar solunumla ilgili kasları etkilediğinde ortaya solunumla ilgili problemler çıkar.
Tetanos belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Çene ve boyunda başlayan kas spazmları (kasılmaları)
- Çene krampları
- Salya akması
- Baş ağrısı
- Ağzı açamama
- Yutkunma problemleri
- Solunum güçlükleri
- Ağrılı, istemsiz kasılmalar (genellikle midede)
- Vücudun genelinde ağrılı kas tutulmaları
- Anormal kalp ritmi
- Ateş ve terleme
- Tansiyon yükselmesi
- Yüksek kalp atış hızı
- İdrar kaçırma
Çene Kası Sertleşmesi: Tetanosta genel olarak ilk belirti, çeneyi kontrol eden kaslarda spazmlar oluşmasıdır. Spazm sırasında kaslar katıdır ve çene kapalı şekilde sıkıca kilitlenir.
Yüzdeki Spazmlar: Yüzde oluşan spazmlar da yine tetanosun erken dönem belirtileri arasındadır. Çene kaslarındaki spazmlarla aşağı yukarı aynı anda başlar. Yüzdeki kas spazmları doğal olmayan yüz ifadelerine yol açar. Ağız çevresindeki spazmlar kişinin yüzünde tuhaf bir gülümseme ifadesi oluşmasına neden olabilir.
Boyun Sertleşmesi: Tetanos zehri vücutta aşağı doğru indikçe çene ve yüz spazmlarını boyun ssertleşmesi izler.
Yutkunma Zorluğu: Boyun sertleşmesinden kısa bir süre sonra yutkunma zorlukları baş gösterebilir. Yutkunma birkaç kasın birlikte çalışmasını gerektirir. Yutkunmayla ilgili kaslardaki spazmlar yutkunma için gerekli bu işbirliğini bozar.
Karın Kası Sertliği: Karın kası spazmı tetanosun ilerlemekte olduğuna işaret eder. Karın dokunulduğunda sertleşmiştir.
Terleme ve Ateş: Hastalığın ilk belirtileriyle birlikte terleme ve ateş ortaya çıkabilir ve bu belirtiler hastalığın sonraki aşamalarında da devam eder.
Tetanos İle İlgili Komplikasyonlar Nelerdir?
Tetanosun çok ciddi ve ölümcül olabilecek komplikasyonlarından bazıları ise aşağıdaki gibi sıralanır:
- Boğulma
- Solunum yetmezliği
- Zatürree
- Hipertansiyon
- Hipotansiyon
- Kalp krizi
Tetanos Tedavisi Nasıl Yapılır?Tetanos riski olduğunu düşündüğünüz bir yaralanmada vakit geçirmeden hastaneye başvurduğunuzda, eğer daha önce aşınızı yeniletmediyseniz, tetanos aşısı yapılması ile tetanos riski elenebilir.
Tetanos hayatı tehdit edebilecek bir hastalıktır ve eğer geç kalınmışsa, enfeksiyon gelişmiş ve ilerlemişse, gerekli tedavilerin yürütülmesine karşın bile ölümle sonuçlanan vakalar olabilir.
Belirtiler erken fark edilmiş ve tedaviye erken başlanmışsa kasların yeniden eski formuna kavuşması mümkün olabilir ancak bu kez de tedavi aylar sürebilir.
Tetanos tedavisinde gürültüsüz, sabit ısıda ve loş bir ortamda yatak istirahati gerekir. Tetanos hastaları genellikle hastanede tedavi edilir. ‘Tetanos immün globulin’ denilen bir antitoksin ile vücutta dolaşımda olan ancak henüz sinir dokusuna ilişmemiş tetanos toksinleri etkisiz hale getirilir.
Kasılma önleyici ilaçlar, kas gevşeticiler, yatıştırıcılar, antibiyotikler ve (şiddetli solunum problemi olan hastalar için suni solunum cihazı gerekebileceğinden) yaşam desteği tetanosta diğer tedavi araçlarıdır.
Bakterinin vücuda girdiği yaranın temizlenmesi ve zehrin kaynağının ortadan kaldırılması için ameliyat söz konusu olabilir.
Tetanos olmak hastalığa karşı bağışıklık kazandırmayacağından tetanos aşısı yapılması da tetanos tedavisi kapsamındadır.
Tetanos Aşısı
Tetanosun tehlikeli bir hastalıktır ancak tetanos aşısı sayesinde gelişmiş ülkelerde hastalığa çok az rastlanır. Aşının yan etkileriyle de çok nadir karşılaşılır.
Öte yandan tetanos aşısı ile ilgili, göz ardı ettiğimiz çok önemli bir nokta var: Tetanos aşısı 10 yılda bir yenilenmelidir yoksa ileriki yaşlarda herhangi bir koruma sağlayamaz.
Çocuklukta tetanos aşısı olunması yaşam boyu tetanostan korunma anlamına gelmez. Bu nedenle sanılandan çok daha fazla kişi tetanos riski altındadır.
Daha önce hiç tetanos olmayan kişilere 1 yıllık bir dönemde 3 kez aşı yapılır. Ardından yine her 10 yılda bir tek doz yenileme aşısı yapılır.
Gebelik ve Tetanos Aşısı
Az gelişmiş ülkelerde, doğum şartlarının yeterince steril olmadığı bölgelerde yenidoğanlarda tetanos görülme oranı yüksektir. Doğum sırasında kullanılan aletlerde bakteri bulunabilir ve örneğin bebeğin göbek bağının kesilmesi sırasında tetanos bakterisi bebeğe bulaşabilir.
Bebekleri yenidoğan tetanosundan korumak için anne adayının tetanos aşısı yaptırması gerekebilir. Annenin aşı olması bebeğe de koruma sağlayacaktır. Gebe kalmadan önce ya da gebeliğin 2. ayından itibaren de anne adayı tetanos aşısı olabilir.
Yine gebelik sırasında anne adayı örneğin elini paslı bir teneke ile çizmişse veya tetanos bakterisine maruz kaldığını düşündüğü bir yaralanma olmuşsa, tetanos aşısı olabilir.
Eğer bir anne adayıysanız veya hamile kalmak istiyorsanız doktorunuza tetanos aşısı olmanız gerekip gerekmediğini danışmanızda fayda var.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Derin ve kir bulaştığını düşündüğünüz yaralarda doktora görünmeyi kesinlikle ihmal etmemelisiniz. Unutulmamalı ki eğer hiç tetanos aşısı olmadıysanız ya da çocuklukta aşı olduktan sonra aşı yenilemesi yaptırmadıysanız sadece derin yaralar değil, çok küçük yaralar bile bakterinin vücuda girmesi için yeterli olabilir.
Özellikle makalenin başlangıcında saydığımız gibi toprak, toz, pas, gübre veya dışkı bulaşmış yaralar, eğer yaranın oluşmasından 10 yıl hatta 5 yıl öncesine kadar tetanos aşınız yenilenmemişse, mutlaka bir doktora gösterilmelidir.
Küçük çocuklar çoğu kez oldukça hareketlidir ve zaman zaman fark etmediğiniz biçimde yerden aldığı kirli, paslı eşyalarla oynadıkları olur. Hatta bunları ağızlarına götürebilir veya kendilerini yaralayabilirler. Eğer çocuğun 3 doz tetanos aşısı ilk aylarında yapılmışsa korkulacak bir durum yoktur. Ancak tedbir amaçlı olarak yaralanma sonrası hemen çocuk doktoruyla görüşülmelidir.
Tetanos Aşısı Yaralanma Sonrası Ne Zaman Yapılmalı?
Şüpheli bir yaralanmada ‘tetanos belirtileri ortaya çıkıyor mu’ diye beklemeyip bir sağlık kuruluşuna hemen başvurmanız ve aşı olmanız en doğrusudur. Tetanosun kuluçka dönemi çoğunlukla en az 3 gün olduğundan yaralanma sonrasında 24 saat geçmiş olması her zaman aşı için geç kalındığını göstermez.
Fakat yaralanmanın büyüklüğüne ve şartların kötülüğüne bağlı olarak, belirtilerin bir gün sonra oluşmaya başladığı, kuluçka süresinin 1 güne indiği vakalar da vardır. Bu durumda ek tedavi gerekip gerekmediğini doktorunuza da danışabilirsiniz.
Kaynak:belirtileri nelerdir
