Adnan Menderes ve İdamı

UzmaN · 24 Kasım 2008

ADNAN MENDERES ve İDAMI

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı
Doğum 1899 Aydın
Ölüm 17 Eylül 1961İmralı Adası

Türkiye Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 27 Mayıs 1960

Önce gelen Şemsettin Günaltay
Sonra gelen Cemal Gürsel

Siyasi Parti Serbest Cumhuriyet Fırkası
Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti

Ali Adnan Ertekin Menderes (1899, Aydın – 1961, İmralı Adası), siyasetçi, 1950-1960 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı. Türk tarihinde demokratik seçimle işbaşına gelen ilk liderdir.Başbakan olarak tek başına iktidarda bulunduğu 1950-1960 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %6.4 oranında büyümüş ve Türkiye'nin GSMH'si Dünya toplamının binde 6.42'sinden binde 7.52'sine yükselmiştir.

ÇOCUKLUK ve GENÇLİK YILLARI

1899'da, Aydınlı toprak ağası varlıklı bir çiftçinin oğlu olarak doğdu. Büyük babası Hacı Ali Paşa Kırım Tatarları'ndan olup Eskişehir çevresinden Tire taraflarına göç etmiştir. İbrahim Ethem Bey'le, Tevfika Hanım'ın oğludur. Kızkardeşi Melike küçük yaşta ölmüştür. I. Dünya Savaşı öncesinde önce Karşıyaka'da forvet, daha sonra Altay'da kalecilik olmak üzere futbol oynadı. İzmir'in ünlü ailelerinden, Evliyazade Fatma Berin Hanım'la evlenmiş, ondan Yüksel, Mutlu, Aydın olmak üzere üç oğlu olmuştur. İlkokuldan sonra, İzmir Amerikan Koleji'nden mezun oldu. I. Dünya Savaşı'nda yedeksubay eğitimi gördü, fakat hastalandığı için cepheye gidemedi. İstiklal Savaşı'na katıldı ve İstiklal Madalyası aldı. Milletvekili seçildikten sonra Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ne devam etti ve 1935 yılında mezun oldu.

SİYASİ HAYATI

CHP Dönemi

Aydın'da, 1930'da, kısa süreli "Serbest Cumhuriyet Fırkası"nın bir kolunu organize etti. Partinin kendini fesh etmesinden Cumhuriyet Halk Partisi'ne geçti. Daha sonra 1931 seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi'nden Aydın milletvekili seçildi.Atatürk'ün ölümünden sonra İnönü CHP'nin başına geçince İnönü'nün bütün üretim araçlarını devletleştirme faaliyetlerine karşı çıktı.Menderes en sert çıkışını ise çiftçiyi topraklandırma yasası görüşülürken yaptı.mevcut tasarı'nın 6. maddesi devlet elindeki topraklarla birlikte o bölgedeki toprak ağalarının elindeki toprakların tarıma elverişli yerlerde 5.000 dekardan elverişsiz yerlerde ise 2.00 dekardan fazlasının kamulaştırılıp köylüye dağıtılmasını öngörüyordu.Menderes (Menderes kendide bir toprak ağasıydı.Aydın'daki 30.00 dönümlük çakırbeyli çiftliği Menderes'e dedesinden kalmıştı) ve bazı toprak ağası vekiller buna şiddetle karşı çıktılar. Bu tasarı üzerine Menderes, İsmet Paşa'nın Sovyetler Birliğindeki gibi tarımı kolhozlaştıracağını öne sürerek üç arkadaşıyla birlikte dörtlü takriri verdi. .Dörtlü takrir olayı ve parti içi muhalefetten dolayı 1945 yılında CHP'den ihraç edildi.

Demokrat Parti Dönemi

7 Aralık 1945'te, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan ile Demokrat Parti'yi kurdu.

1947'de yapılması gereken seçimler CHP tarafından bir yıl öne alındı.Bu seçimleri CHP kazandı ancak seçimlerde "açık oy gizli tasnif" usulü uygulandığı için seçimlerin şaibeli olduğu iddia edilmektedir.1946 seçimlerinden sonra muhalefet ve iktidarın arasında şiddetli kavgalar görülmeye başladı.DP ve CHP'nin arası günden güne geriliyordu.Ancak cumhurbaşkanı İsmet İnönü 12 temmuz 1947'de yayımladığı 12 Temmuz Beyannamesi ile CHP içindeki sertlik yanlılarını durdurdu.Muhalefete karşı sert bir tutum takınan başbakan Recep Peker istifa etti.Yeni dönemde DP ve CHP'nin arası düzeliyordu ancak bunu beğenmeyen bazı DP'li muhalifler 1948 yılında DP'den istifa etti ve mareşal Fevzi Çakmak önderliğinde Millet Partisi'ni kurdu.Böylece 2 partide şahinlerini tasfiye etmişti.1950 yılında seçimlerden önce seçim yasası'da değiştirilerek seçimlerde yargı güvencesi ve gizli oy açık tasnif sisteminin getirildi.14 Mayıs 1950 yapılan seçimlerde ise CHP %40,DP %52 oy aldı.Seçimleri DP kazanmıştı ancak seçim sisteminin çarpıklığı nedeniyle (Çoğunluk Sistemi) DP 488, CHP 32 milletvekili çıkardı.Seçimlerden sonra TBMM başkanlığına Refik Koraltan cumhurbaşkanlığına Demokrat Parti genel başkanı Celal Bayar seçildi.Yeni cuhurbaşkanı Celal Bayar'da Menderes'i başbakan olarak görevlendi.Aslında pek çok kişi bu görev için DP Fuad Köprülü'nün getirilmesini bekliyordu.Ancak başbakan Menderes oldu.Yeni hükümet 22 Mayıs'ta göreve başladı.Köprülü bu kabinede dışişleri bakanı oldu.Adnan Menderes'in 10 yıllık başbakanlık döneminde Türk iç ve dış politikasında büyük değişimler oldu.1. Menderes Hükümetinin ilk icraatı fazla masraf olduğu gerekçesiyle bazı devlet otomobillerinin satmak oldu.Daha sonraysa o döneme kadar Türkçe okunan ezanın Arapça okunmasını serbest bıraktı.Ancak bu döneme damgasını vuran olay 6 Haziran 1950'de yaşandı.Hükümet Genelkurmay Başkanı Nazif Gürman başta olmak üzere bütün üst komuta kademeside dahil olmak üzere 15 general ve 150 albay emekliye sevk edildi.

Ereğli Erdemir Demir-Çelik Tesislerini Amerikan Marshall Planından gelen kredilerle kuruldu.1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası'nı kuruldu.Bu dönemde Türkiye'nin Gayri Safi Milli Hasılası yılda ortalama %9 oranında büyüdü.Ancak devam eden yıllarda alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılında Türkiye Ekonomisi iflas etti.Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devaülasyonu yaşandı (dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı).Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak Moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve İMF ilk stand-by anlaşması imzalandı.Menderes, daha liberal ve dışa bağlı bir iktisat görüşüne sahipti; yani daha fazla özel girişime izin verdi. Ekonomik girişimleri toplumun yoksul kesimini kısa dönemlik mutlu etti ancak uzun vadede ekonomi dengesi bozulduğu ve ülkede aşırı dış alıma sebep oldu ayrıca kırsal kesimden İstanbul gibi büyük şehirlere göç hızlandı.Bu yüzden büyük şehirlerde ilk gecekondu mahalleleri oluşmaya başladı.Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Atatürk zamanında ulusal servet namına kurulan traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde ya özelleştirilmiş ya da kapatılmıştır. Nuri Demirağ tarafından kurulduktan sonra İsmet İnönü tarafından devletleştirme kapsamına alınan uçak ve uçak motoru fabrikaları ayrıca Eskişehir tank fabrikası ve Kırıkkale silah fabrikası Menderes döneminde NATO standartlarına uymadıkları gerekçisiyle kapatılmışlardır.
2 Mayıs 1954 tarihinde yapılan seçimlerde ise DP büyük bir zafer kazandı.Oyların % 56'sını alarak iktidarını tek başına devam etiirdi.DP 502,CHP % 35,9 oy oranı ile 31,CMP %4 oy oranı ile 5,Bağımsızlar ise 3 millatvekili çıkardı.17 Mayıs'ta Menderes 3 kabinesini açıkladı.Ancak bu kez kendisine daha yakın isimleri bakan olarak seçimişti çünkü önceki 4 yıl içinde İçişleri Bakanı 5,İşletmeler Bakanı 5,Çalışma Bakanı 5,Ulaştırma Bakanı 4,Gümrük ve Tekel Bakanlığı 4 kez değişmişti.

UzmaN · 24 Kasım 2008

1955 yılında ekonomide tıkanmalar başlamıştı.Dış borçlar giderek artıyordu,ödeme dengesi bozulmuş döviz gelmiyordu.bu durum ülkede çeşitli sıkıntılara neden olmaya başladı ve DP meclis grubunda huzursuzlukta giderek artıyordu.Yine bu dönemde İngiltere'nin egemenliği altında bulunan Kıbrıs'tan yeni düzenlemeler yaparak çekilmek istemesi üzerine 29 Ağustos 1955'de Londra'da Yunanistan İngiltere ve Türkiye arasında 3'lü görüşmeler başladı.Görüşmelerin 1. turunda hiçbir sonuç alınamadı.Yunanistan adanın kendi kaderini kendisinin belirlemesi gerektiğini,İngiltere 3'lü bir askeri yönetimi Türkiye ise statüko bozulacaksa adanın kendisine verilmesini istiyordu.2 tur görüşmeler yaşanırken 6 Eylül gecesi İstanbul'da bazı gazetelerin Selanik'te Atatürk'ün evine bomba atıldığını yazması üzerine azınlıklara karşı olaylar çıktı.Ağırlıklı olarak rumlara karşı yönelen olaylarda 73 kilise,8 ayazma,1 havra,2 manastır,4 340 dükkan,110 otel ve restorant,21 rum fabrikası ve 3 600 ev saldırya uğradı,1 papaz olaylar sırasında öldürüldü.TBMM tarihimize 6-7 Eylül Olayları olarak geçeçn bu olaylar sebebiyle olağaüstü toplandı.DP İstanbul milletvekili Aleksandros Hacopulos olayların oluş şekli tertip olduğunu açıkça ortaya koymaktadır dedi ve kolluk kuvvetlerin olaylar sırasında göstetdiği kayıtsızlığa dikkat çekti.Bunun üzerine Hükümet adına konuşan Başbakan yardımcısı Fuad Köprülü hükümetin olaylardan haberi olduğunu ancak gün ve saatinin muayen olmadığını açıkladı. 6-7 Eylül Olayları mecliste zor atlatıldı.Daha sonrasında bazı milletvekillerinin ceza yasasına ispat hakkı getirilmesini istemesi büstütün karaşaya yol açtı.Hükümetin karşı çıktığı yasa tasarısının kabulu için çalışan 9 vekil DP'den ihraç edildi.Bunun üzerine 10 vekilde DP'den istifa etti.15 Ekim 1955'te DP büyük kongresi yapıldı ve Menderes tekrar genel başkan seçildi.22 Kasım 1955'de Fatin Rüştü Zorlu bütün görevlerinden istifa etti. Daha sonra Menderes'i alkışlarla karşılayan grup 3 bakanı indirdikten sonra güvenoyu verdi.Menderes burada gruba hitaben 'siz isterseniz hilafetide geri getirebilirsiniz' sözünü söylemiştir.DP'den istifa edenler ise 20 Aralık 1955'te siyasal alanda liberal iktisadi anlamda devletçi Hürriyet Partisi'ni kurdu.Mecliste siyaset sertleşmeye başlamıştı.Ve 7 Eylül 1957'de Fuad Köprülü DP'den istifa etti.Aynı zamanda hükümet seçimleri 1 yıl erkene aldı,ayrıca seçim yasası'nı değiştirerek seçimlerde partilerin ittifak yapmasını önleyecek maddeler ve ayrıca partisinden istifa eden bir kişinin 6 ay geçmeden baka bir partiden milletvekili seçilmesini engelleyecek bir madde ekledi.Bu Madeeye basın Köprülü Maddesi adını taktı.27 Ekim 1957'de seçimler yapıldı.DP % 46 ile 424 milletvekili çıkarmıştı.CHP % 41 oy oranı ile 186,HP ve CKMP ise 4 milletvekili ile meclise toplanan DP Meclis Grubu izlenen ekonomi politikaları ile ilgili Gensoru açılmasının kabul etti.29 Kasımda grup tekrar topladı.Toplantıda meclis grubunun istifa baskılarına dayanamayan Ticaret ve Ekonomi Bakanı Sıtkı Yırcalı,Maliye Bakanı Hasan Polatkan istifa ettirdi.Grup daha sonra kürsüye Fatin Rüştü Zorlu'yu çağırdı ve Döviz Komitesi Üyeside olan Dışişleri Bakanı'nın bütün görevlerinden istifa etmesi için tempo tutmaya başladı bunu üzerine girebilmişti.Bu durumda muhalefet %54 oy oranı ile 178 sandalye DP ise %46 ile 424 sandalye almış oluyordu.Bu yüzden muhalefet azınlık iktidarı deyimini kullanmaya başladı.

Menderes 1957 seçimlerinden sonra İstanbul'da imar çalışmalarına ağırlık verdi ve Barbaros Bulvarı, Büyükdere Caddesi, Vatan Caddesi, Millet Caddesi ve Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 otoyolu) yollarını açtı. Mamafih, bu yolları açmak için binlerce evi, sahiplerine çok düşük bedellerle ve ödemeleri de geciktrerek istimlak etti ve yıktı.Ayrıca son Menderes hükümeti Kıbrıs konusunda 1959 yılında ortaklık anlaşmasını imzalamış ve Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur.
Menderes Atatürk döneminden o güne kadar Türkçe okunan ezanın başka dillerde okunmasını serbest bıraktı. Türkiye'de aynı zamanda Köy Enstitü'lerini tamamen kapattırdı. İlk defa CHP hükümetinin 1948'de kurduğu imam hatip kurslarını imam hatip liselerine dönüştürdü ve sayısını arttırdı. Aynı zamanda 1957 seçimleri öncesinde bazı bakanlarıyla beraber Said Nursi'nin elini öpmeye gitmesi gibi olaylarıyla pek çok çevre tarafından irticayı hortlatmakla ve oy avcılığıyla suçlanmıştır. Ancak özellikle Dış Politika ve ekonomi gibi konularda batı'ya işbirliği içindeydi.

MENDERSE YÖNELTİLEN SUÇLAMALAR

• Örtülü Ödenek paralarını zimmetine geçirmek (13 oturum sürdü ve 2 şubat 1961 de karar bağlandı. Mahkeme 10 yıllık Örtülü Ödenek kayıtlarını istedi. Menderes bu dava sonucunda 4 877 780 lirayı zimmetine geçirmekten suçlu bulundu ve paranın tahsili için Aydın'daki arazilerine el kondu),
• 6-7 eylül olaylarına önceden haberi olduğu halde olarak müdahele etmemek,
• Doktorunu, sanatçı Ayhan Aydan'dan doğan gayri meşru çocuğunu öldürmeye azlettirmek (Bebek Davası, Milli Birlik Komitesi başkanı Cemal Gürsel davanın kapalı oturumda yapılmasını istemiş ancak mahkeme reddetmiştir),
• Kurulan bir örgütü başka bir sınıf üzerinde baskı aracı olarak kullanmak (Vatan Cephesi olayı),
• İstanbul'da pek çok vatandaşın evini, parasını geciktirerek ya da hiç ödemeden istimlak etmek,
• kanuna aykırı olarak üniversite basmak ve halka ateş açtırtmak,
• Bazı muhalefet milletvekillerinin ve muhalefet liderinin seyahat özgürlüğünü kısıtlamak,
• Döviz Yasası'nı ihmal etmek,
• Devlet radyosunu siyasi çıkarları için kullanmak,
• Halkı Demokrat İzmir gazetesinin matbaasını tahrip etmeye teşvik etmek
• Kırşehir'in haksız olarak ilçe yapılması,
• Yargı bağımsızlığının ihlali,
• 1954-1957 seçimlerinin kanuna aykırı olarak değiştirilmesi,
• Tahkikat Komisyonu'nun kurulup olağanüstü yetkilerle donatılması,
• CHP'nin mallarına haksız yere el koyulması
• Anayasa'nın ihlali.
Menderes, 13 ayrı davadan yargılandı ve Bebek Davası dışındaki bütün davalardan suçlu bulundu. Ayrıca örtülü ödenek davası konuşulurken Amerikan gizli servisinin Türk istihbarat servisine para vererek Menderes'in telefonlarını dinletirecek kadar teşkilata hakim olduğu ortaya çıktı(Menderes ve Başbakanlık Müsteşarı Ahmet Salih Korur suçlunun o dönemin istibarat müsteşarı Behçet Türkmen olduğunu söylemiştir.

UzmaN · 24 Kasım 2008

İDAMI

Yüksek Adalet Divanı 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda ise 15 kişinin idamına, 31 kişinin ömür boyu hapse mahkum edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildi.Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi ise Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi.Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül 1961, Adnan Menderes ise 17 Eylül 1961'de İmralı Adası'nda öğlen 13:21'de idam edildi.

ABD başkanı Kennedy, Fransa cumhurbaşkanı Charles De Gaulle, Pakistan devlet başkanı Eyüphan, ve İran şahı Rıza Pehlevi idamlardan önce idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Milli Birlik Komitesi'ne defalarca çağrıda bulunmuştur.

17 Eylül 1961'de infazdan hemen de önce lse şunları söylemiştir..

'' Kimseye dargın değilim. Kırgınlığım yok. Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum...''

İCRAATLARI

• Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin kurulması,
• Türkiye Vakıflar Bankası'nın kurulması,
• Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları'nın kurularak Türkiye'de ilk defa yassı çelik (sac) imalatının yapılması,
• Karayolları Genel Müdürlüğü'nün kurularak Türkiye'deki tüm yerleşim birimlerine stabilize de olsa yol yapılması,
• Ankara-İstanbul arasında asfalt yol açılması,
• Hirfanlı Barajı'nın da aralarında bulunduğu onlarca baraj yapımı,
• Türkiye'de enterkonnekte elektrik şebekesi'nin kurulması,
• İstanbul'da Edirne Asfaltı (şimdiki E-5 karayolu), Barbaros Bulvarı, Millet Caddesi, Vatan Caddesi (1994 yılında adı Adnan Menderes Bulvarı olarak değiştirilmiştir) yollarının yapılması,
• Aralarında Avrupa'nın en büyüğü olan Konya Şeker Fabrikası'nın da olduğu,[19] Türkiye'nin değişik şehirlerinde onlarca şeker fabrikalarının yapımı,
• Türkiye'nin değişik şehirlerinde onlarca çimento fabrikalarının yapımı,
• Türkiye'nin değişik şehirlerinde onlarca tekstil fabrikalarının yapımı.

MENDERES'İN ''SON MEKTUBU''

"Sizlere dargIn değilim, sizin ve diğer zevatin iplerinin hangi efendiler tarafindan idare edildigini biliyorum. Onlara da dargın değilim. Kellemi onlara götürdüğnüzde deyiniz ki, Adnan Menderes, hürriyet uğruna koyduğu başını 17 sene evvel almadıgımız için sizlere müteşekkirdir. İdam edilmek için ortada hiçbir sebep yok. Ölüme karar-ı metanetle gittiğimi, silahların gölgesinde yaşayan kahraman efendilerinizce acaba söyleyebilecek misiniz ?

Şunu da söyleyeyim ki, milletçe kazanılacak hürriyet mücadelesinde sizi ve efendilerinizi yine de 1950'de kurtarabilirdim. ''Dirimden Korkmayacaktınız.'' Ama şimdi milletle el ele vererek, Adnan Menderes'in ölümü sizi ebediyete kadar takib edecek ve bir gün sizi silip süpürecektir. Ama buna rağmen merhametim sizlerle beraberdir.

(İçerik-Alıntıdır)

Adnan Menderes ve İdamı

Ayrıntılı Düzenleme

UzmaN

Popüler Üye

UzmaN

Popüler Üye

UzmaN

Popüler Üye

Benzer Konular