Masum Sandığınız Karın Ağrısı ve Şişkinlik Şikayetleriniz Çölyak’a İşaret Ediyor Olabilir. Ekmek, makarna, bisküvi ve diğer unlu mamüller… En sevdiğiniz yiyeceklerden uzak durmak zorunda kalmanıza neden olabilecek bu hastalığın adı çölyak. “Yaşam boyu devam eden tek gıda alerjisi” olan çölyak, genellikle kalıtsal olarak ortaya çıkıyor; tedavi edilmediği ve özenli davranılmadığı takdirde de hayatı çekilmez hale getirebiliyor.
Ailenizde çölyak hastası varsa siz de dikkat etmelisiniz
Çölyak hastalığı bağırsaklarda besin maddelerinin sindiriminin ve emiliminin bozulmasına yol açan bir hastalıktır. Çölyak hastalığı olan insanlar; buğday, arpa, çavdar ve bir dereceye kadar da yulafta da bulunan bir protein olan ‘gluten’ e karşı hassasiyet gösterirler. Bu kişiler gluten içeren gıdalarla beslendiklerinde ince bağırsaklarında oluşan immunolojik reaksiyonlar sonucu hücrelerde iltihap ve hasar oluşturur. Oluşan bu hasar sonrasında besin maddelerinin sindirimi ve emilimi bozulacağından, ishal ve zamanla vücutta bazı maddelerin eksikliği ortaya çıkar. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır ve hastaların yüzde10 kadarında ailede çölyak hastalığı olan başka bireyler vardır. Çift yumurta ikizlerinde yüzde30 oranında görülürken, tek yumurta ikizlerinde görülme oranı yüzde70’tir.
Stres de çölyaka zemin hazırlıyor
Bazı viral enfeksiyonlar ve stres durumları hastalığın ortaya çıkmasına sebep olabilir. Her yaşta ortaya çıkarsa da 8-12 aylık çocuklarda ve 30-40 yaş aralığında daha sıktır. İleri yaşlarda da ortaya çıkabilmektedir. “Latent” veya “sessiz çölyak” hastalığı ise, bu hastalığa ait tipik bulguların olmadığı fakat kalıtsal yatkınlığı olan hastalar için kullanılan bir terimdir. Bu hastalarda zamanla çölyak hastalığı yerleşir. Çölyak hastalığının gerçek sıklığı bilinmemektedir. Kan bankasındaki kanlar üzerinde yapılan serolojik çalışmalar her 300 kişiden birinde bu hastalığın bulunabileceğini düşündürmektedir.
Çölyak; ishal, şişkinlik ve karın ağrısı ile kendini belli ediyor
Emilim ve sindirim bozukluğunun derecesine bağlı olarak Çölyak hastalığı çocuklarda ve erişkinlerde farklı belirtilerle kendini gösterir. Çocuklarda gelişme ve büyüme geriliği çölyak hastalığının erken bulgusu olabilir. Karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, huysuzluk, uyuklama, davranış bozuklukları ve okulda başarısızlık görülebilecek diğer belirtilerdir. Bulguların ortaya çıkması ve şiddetlenmesi yıllar sürebilir. Çölyak hastalığı erişkinlerde genellikle 30-40 yaş civarında ortaya çıkarsa da daha ileri yaşlarda da görülebilir. Hastalıklı kişilerde belirtiler iki şekilde kendini gösterir:
Hastalarda beslenme bozukluğu, vitamin ve mineral yetersizliğine bağlı olarak;
Çölyak hastalığından şüphelenildiğinde, ayrıntılı bir muayeneden sonra bazı kan ve dışkı testleri istenir. Kalsiyum, magnezyum, potasyum, protein, kolesterol, B12 vitamini, A vitamini, folik asit ve demir gibi bu hastalıkta vücutta eksilebilecek bazı maddelerin kandaki seviyelerinin ölçülmesi, tam kan sayımının yapılması ve iltihap belirteçlerinin kontrol edilmesi yanında; çölyak hastalığının teşhisinde kullanılan bazı testlerin de yapılması gerekir.
Çölyak hastalığının tanısında mutlaka yapılması gereken bir diğer inceleme, ince bağırsak mukoza biyopsisidir. Özellikle belirgin kilo kaybı, karın ağrısı, kansızlık, gece terlemeleri ve kanama gibi bulguları olan hastalarda bu incelemelerin yapılması ve gerektiğinde bilgisayarlı batın tomografisi gibi başka görüntüleme yöntemlerine başvurulması gerekebilir.
Tedavi
Erken dönemde teşhis edilmediğinde çölyak hastalığı ciddi problemlere yol açabilir. Yukarıda tarif edilen bulgulara benzer şikayetleri veya ailesinde çölyak hastalığı öyküsü olanların bir iç hastalıkları uzmanı veya gastroenteroloji uzmanına başvurmaları gerekir. Çölyak hastalığı olanların yüzde10 kadarında; anne, baba, kardeş veya çocuklarında da aynı hastalık görülebilir. Gebelik döneminde kansızlığı belirgin ölçüde şiddetlenen kadınların çölyak hastalığı yönünden araştırılması gerekir.
Çölyak hastalığında tedavinin temelini sıkı bir glutensiz diyet uygulanması oluşturur
Bu amaçla gluten içeren tahıl ürünleri (buğday, arpa ve çavdar) kullanılarak yapılan gıda maddelerinin kesinlikle yenmemesi gerekir. Pirinç, mısır, patates ve soya unundan yapılmış ürünler yenilebilir. Meyve, sebze, yumurta ve et ürünlerinin yenmesinde sakınca yoktur. Gluten içermeyen bir diyetin uygulanması normal beslenmeye göre daha pahalı, güç ve sıkıcı olabilir. Bu nedenle kesin tanı konulmadan bu tür bir diyetin uygulanması tavsiye edilmez. Bu hastalarda laktoz eksikliği (laktoz intoleransı) de olabildiğinden başlangıçta süt ve sütlü gıdaların alınmaması önerilir.
Glutensiz diyete başlanmasından günler sonra şikayetlerde azalma görülmeye başlar. Şikayetlerin tamamıyla ortadan kalkmasına rağmen bağırsak mukozasının tamam olarak iyileşmesi bazen 2 yıl kadar sürebilirse de bağırsak mukozasındaki iyileşme genellikle 3-6 ay içinde gerçekleşir.
Çölyak hastalığında ilaç tedavisi yoktur
Sıkı bir glutensiz diyet uygulayan hastalarda hastalık genelde iyi bir gidiş gösterir. Tedavi edilmeyen vakalarda uzun dönemde (20-30 yıl) ortaya çıkabilecek ciddi bir hastalıklar arasında; ince bağırsak lenfoması, ince bağırsak ülserleri ve kollajenöz çölyak hastalığı sayılabilir. Sıkı diyet ile kansere dönüşüm engellenebilir.
Çölyak Hastalığı Hakkında Yanlış Bilinenler
Çölyak hastalığı büyüdükçe geçer
Hayır. Önceleri doktorlar da böyle düşünüyorlardı fakat çölyak hastalığı siz büyüdükçe iyileşmez. Çocukken çölyak hastası olan bir yetişkin iseniz, belirtiler artık görülmüyor olsa da hala çölyak hastasısınız.
Çölyak hastalarının buğdaya alerjileri vardır
Hayır. Çölyak hastalığı otoimmün (vücudun kendi dokularına saldırmasına neden olan hastalıkların genel adı) bir rahatsızlıktır, alerji değildir. Çölyak hastalığı alerjik hastalıklarla karıştırılır çünkü alerjiler gibi yabancı bir madde tarafından tetiklenir.
Çölyak hastası olanlar her zaman zayıftırlar
Hayır. Önceleri çölyak hastalarının her zaman çok zayıf olduğu düşünülürken, günümüzde doktorlar çölyak hastalarının her zaman zayıf olmadıklarının farkına varmıştır. Fazla kilolu biri de çölyak hastası olablir.
Gluten deri yoluyla emilebilir.
Hayır. Gluten molekülleri deri yoluyla emilim için fazla büyüktür. Eğer vücudunuz gluten içeren bir kişisel bakım ürününe (örneğin, bir nemlendirici ya da bir güneş losyonu) reaksiyon gösteriyorsa, ürünün içerdiği bir ya da daha fazla maddeye karşı alerjik olabilirsiniz.
Çölyak hastaları glutensiz kozmetik ürünleri kullanmalıdır
Tam olarak değil. Çölyak hastalığı glutenin yenmesi ile tetiklenir, bu yüzden gluten içeren cilt bakım ürünleri ve kozmetik ürünleri yutulmadığı sürece bir sorun oluşturmaz. Diş macunu, ruj, dudak kremi gibi ağız içine alınabilecek ve küçük çocuklarda kullanılan ürünler glutensiz olmalıdır.
Gluten yemeyi bıraktığın anda kendini iyi hissedersin
Tam olarak değil. Glutensiz beslenmeye başladıktan sonra bireyin kendini daha iyi hissetmesi biraz zaman alır ve bu süre herkes için değişir. Bazı hastalar sonucu anında hissederken bazılarının haftalara hatta aylara ihtiyacı olabilir.
Çölyak hastasının tek yapması gereken glutenden uzak durmaktır
Hayır. Tamamen glutensiz beslenseler bile çölyak hastalarının kolesterol seviyeleri, vitamin durumları ve kilolarıyla ilgili de dikkatli olmaları gerekir. Ayrıca çölyak hastaları bilmelidir ki, çeşitli belirtiler ve medikal durumlar çölyak hastalığıyla ilgili olabilir.
Kaynaklar:hemen sağlık-sağlıkta yenilikler
Ailenizde çölyak hastası varsa siz de dikkat etmelisiniz
Çölyak hastalığı bağırsaklarda besin maddelerinin sindiriminin ve emiliminin bozulmasına yol açan bir hastalıktır. Çölyak hastalığı olan insanlar; buğday, arpa, çavdar ve bir dereceye kadar da yulafta da bulunan bir protein olan ‘gluten’ e karşı hassasiyet gösterirler. Bu kişiler gluten içeren gıdalarla beslendiklerinde ince bağırsaklarında oluşan immunolojik reaksiyonlar sonucu hücrelerde iltihap ve hasar oluşturur. Oluşan bu hasar sonrasında besin maddelerinin sindirimi ve emilimi bozulacağından, ishal ve zamanla vücutta bazı maddelerin eksikliği ortaya çıkar. Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır ve hastaların yüzde10 kadarında ailede çölyak hastalığı olan başka bireyler vardır. Çift yumurta ikizlerinde yüzde30 oranında görülürken, tek yumurta ikizlerinde görülme oranı yüzde70’tir.
Stres de çölyaka zemin hazırlıyor
Bazı viral enfeksiyonlar ve stres durumları hastalığın ortaya çıkmasına sebep olabilir. Her yaşta ortaya çıkarsa da 8-12 aylık çocuklarda ve 30-40 yaş aralığında daha sıktır. İleri yaşlarda da ortaya çıkabilmektedir. “Latent” veya “sessiz çölyak” hastalığı ise, bu hastalığa ait tipik bulguların olmadığı fakat kalıtsal yatkınlığı olan hastalar için kullanılan bir terimdir. Bu hastalarda zamanla çölyak hastalığı yerleşir. Çölyak hastalığının gerçek sıklığı bilinmemektedir. Kan bankasındaki kanlar üzerinde yapılan serolojik çalışmalar her 300 kişiden birinde bu hastalığın bulunabileceğini düşündürmektedir.
Çölyak; ishal, şişkinlik ve karın ağrısı ile kendini belli ediyor
Emilim ve sindirim bozukluğunun derecesine bağlı olarak Çölyak hastalığı çocuklarda ve erişkinlerde farklı belirtilerle kendini gösterir. Çocuklarda gelişme ve büyüme geriliği çölyak hastalığının erken bulgusu olabilir. Karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal, huysuzluk, uyuklama, davranış bozuklukları ve okulda başarısızlık görülebilecek diğer belirtilerdir. Bulguların ortaya çıkması ve şiddetlenmesi yıllar sürebilir. Çölyak hastalığı erişkinlerde genellikle 30-40 yaş civarında ortaya çıkarsa da daha ileri yaşlarda da görülebilir. Hastalıklı kişilerde belirtiler iki şekilde kendini gösterir:
- Emilim bozukluğuna bağlı olanlar
- Besin, mineral ve vitamin eksikliğine bağlı olanlardır.
Hastalarda beslenme bozukluğu, vitamin ve mineral yetersizliğine bağlı olarak;
- Zayıflama ve ödem
- Kansızlık (demir ve B12 vitamin eksikliği)
- Kemik erimesi (osteoporoz)
- Kolay çürüme (K vitamin eksikliği)
- Sinir hasarı =periferik nöropati (B12 ve B1 vitamin eksikliği)
- Kısırlık (adet bozukluğu, düşükler)
- Kas güçsüzlüğü (potasyum, magnezyum yetersizliği)
- Saç dökülmesi
- İştahsızlıktır.
Çölyak hastalığından şüphelenildiğinde, ayrıntılı bir muayeneden sonra bazı kan ve dışkı testleri istenir. Kalsiyum, magnezyum, potasyum, protein, kolesterol, B12 vitamini, A vitamini, folik asit ve demir gibi bu hastalıkta vücutta eksilebilecek bazı maddelerin kandaki seviyelerinin ölçülmesi, tam kan sayımının yapılması ve iltihap belirteçlerinin kontrol edilmesi yanında; çölyak hastalığının teşhisinde kullanılan bazı testlerin de yapılması gerekir.
Çölyak hastalığının tanısında mutlaka yapılması gereken bir diğer inceleme, ince bağırsak mukoza biyopsisidir. Özellikle belirgin kilo kaybı, karın ağrısı, kansızlık, gece terlemeleri ve kanama gibi bulguları olan hastalarda bu incelemelerin yapılması ve gerektiğinde bilgisayarlı batın tomografisi gibi başka görüntüleme yöntemlerine başvurulması gerekebilir.
Tedavi
Erken dönemde teşhis edilmediğinde çölyak hastalığı ciddi problemlere yol açabilir. Yukarıda tarif edilen bulgulara benzer şikayetleri veya ailesinde çölyak hastalığı öyküsü olanların bir iç hastalıkları uzmanı veya gastroenteroloji uzmanına başvurmaları gerekir. Çölyak hastalığı olanların yüzde10 kadarında; anne, baba, kardeş veya çocuklarında da aynı hastalık görülebilir. Gebelik döneminde kansızlığı belirgin ölçüde şiddetlenen kadınların çölyak hastalığı yönünden araştırılması gerekir.
Çölyak hastalığında tedavinin temelini sıkı bir glutensiz diyet uygulanması oluşturur
Bu amaçla gluten içeren tahıl ürünleri (buğday, arpa ve çavdar) kullanılarak yapılan gıda maddelerinin kesinlikle yenmemesi gerekir. Pirinç, mısır, patates ve soya unundan yapılmış ürünler yenilebilir. Meyve, sebze, yumurta ve et ürünlerinin yenmesinde sakınca yoktur. Gluten içermeyen bir diyetin uygulanması normal beslenmeye göre daha pahalı, güç ve sıkıcı olabilir. Bu nedenle kesin tanı konulmadan bu tür bir diyetin uygulanması tavsiye edilmez. Bu hastalarda laktoz eksikliği (laktoz intoleransı) de olabildiğinden başlangıçta süt ve sütlü gıdaların alınmaması önerilir.
Glutensiz diyete başlanmasından günler sonra şikayetlerde azalma görülmeye başlar. Şikayetlerin tamamıyla ortadan kalkmasına rağmen bağırsak mukozasının tamam olarak iyileşmesi bazen 2 yıl kadar sürebilirse de bağırsak mukozasındaki iyileşme genellikle 3-6 ay içinde gerçekleşir.
Çölyak hastalığında ilaç tedavisi yoktur
Sıkı bir glutensiz diyet uygulayan hastalarda hastalık genelde iyi bir gidiş gösterir. Tedavi edilmeyen vakalarda uzun dönemde (20-30 yıl) ortaya çıkabilecek ciddi bir hastalıklar arasında; ince bağırsak lenfoması, ince bağırsak ülserleri ve kollajenöz çölyak hastalığı sayılabilir. Sıkı diyet ile kansere dönüşüm engellenebilir.
Çölyak Hastalığı Hakkında Yanlış Bilinenler
Çölyak hastalığı büyüdükçe geçer
Hayır. Önceleri doktorlar da böyle düşünüyorlardı fakat çölyak hastalığı siz büyüdükçe iyileşmez. Çocukken çölyak hastası olan bir yetişkin iseniz, belirtiler artık görülmüyor olsa da hala çölyak hastasısınız.
Çölyak hastalarının buğdaya alerjileri vardır
Hayır. Çölyak hastalığı otoimmün (vücudun kendi dokularına saldırmasına neden olan hastalıkların genel adı) bir rahatsızlıktır, alerji değildir. Çölyak hastalığı alerjik hastalıklarla karıştırılır çünkü alerjiler gibi yabancı bir madde tarafından tetiklenir.
Çölyak hastası olanlar her zaman zayıftırlar
Hayır. Önceleri çölyak hastalarının her zaman çok zayıf olduğu düşünülürken, günümüzde doktorlar çölyak hastalarının her zaman zayıf olmadıklarının farkına varmıştır. Fazla kilolu biri de çölyak hastası olablir.
Gluten deri yoluyla emilebilir.
Hayır. Gluten molekülleri deri yoluyla emilim için fazla büyüktür. Eğer vücudunuz gluten içeren bir kişisel bakım ürününe (örneğin, bir nemlendirici ya da bir güneş losyonu) reaksiyon gösteriyorsa, ürünün içerdiği bir ya da daha fazla maddeye karşı alerjik olabilirsiniz.
Çölyak hastaları glutensiz kozmetik ürünleri kullanmalıdır
Tam olarak değil. Çölyak hastalığı glutenin yenmesi ile tetiklenir, bu yüzden gluten içeren cilt bakım ürünleri ve kozmetik ürünleri yutulmadığı sürece bir sorun oluşturmaz. Diş macunu, ruj, dudak kremi gibi ağız içine alınabilecek ve küçük çocuklarda kullanılan ürünler glutensiz olmalıdır.
Gluten yemeyi bıraktığın anda kendini iyi hissedersin
Tam olarak değil. Glutensiz beslenmeye başladıktan sonra bireyin kendini daha iyi hissetmesi biraz zaman alır ve bu süre herkes için değişir. Bazı hastalar sonucu anında hissederken bazılarının haftalara hatta aylara ihtiyacı olabilir.
Çölyak hastasının tek yapması gereken glutenden uzak durmaktır
Hayır. Tamamen glutensiz beslenseler bile çölyak hastalarının kolesterol seviyeleri, vitamin durumları ve kilolarıyla ilgili de dikkatli olmaları gerekir. Ayrıca çölyak hastaları bilmelidir ki, çeşitli belirtiler ve medikal durumlar çölyak hastalığıyla ilgili olabilir.
Kaynaklar:hemen sağlık-sağlıkta yenilikler
