Dördüncü, beşinci ve altıncı aylar
Bu dönemde bebekler çevrelerindeki oyuncaklara daha fazla tepki verirler, aile üyelerini daha iyi tanırlar. Seslerin kaynağını araştırmak, yürüyenleri izlemek, daha yoğun sesler çıkarmak önemli özelliklerdendir. Bu dönem bebeğin ek gıdalara ne zaman başlayacağının planlanacğı dönemdir.
Altıncı ay tamamlandığında nelerden emin olmalıyız?
1.Karma ve pnömokok aşılarının 2. ve 3. dozları yapılmış olmalıdır.
2.Rotavirüs ve B tipi sarılık aşıları tamamlanmış olmalıdır.
3.Ön bıngıldak hala açık olmalıdır.
4.Bebeğe verilecek ek gıdalar belirlenmelidir.
5.Bebek bilinçli olarak oyuncaklara uzanıp eline almalıdır.
6.Bebek ma, ba, ga gibi heceler söylemeye başlamalıdır.
7.Bebek destekli oturmalıdır.
8.Bebek yürüyenleri ve hareketli cisimleri izlemelidir.
9.Şaşılık yönünden bakışları incelenmeli ve emin olunmalıdır.
10.Bebek sırtüstünden yüzüstüne dönme çabası göstermelidir.
11.Bebek seslere duyarlı olmalı, ses tam arkasından kaynaklansa bile dönüp sesin kaynağına bakmalıdır.
12.Bebek ismiyle seslenilmesine duyarlı olduğunu belli etmelidir.
13.Bebeğin kansız olmadığından emin olunmalı, gerekirse kansızlığa karşı önlemler alınmalıdır.
Beslenme Öğünleri
4.ay
*3 saatte bir, günde 6-8 kez 120-150 ml anne sütü
*Sabah saat 10.00'da aç karnına meyve suyu
*Vitamin
Vitamini
*Kalori:Her gün kg başına 100kcal
Eğer anne sütü az ise, ayrıca hazır mama verilip verilmemesi gerektiğine hekim karar verecektir.
6.ay bitmeden önce eğer meyve suyu verilecekse sadece elma, havuç, şeftali ya da armut tercih edilmelidir.Bu meyveler asitli değildir, bağırsak gazını artırmazlar ve hazmedilmeleri kolaydır.
Eğer bebeğiniz kabız ise ilk tercihiniz armut olmalıdır.
5.ay
*Günde 5-6 kez 120-150 ml anne sütü
*Saat 13.00'de tattırmak amacıyla sebze maması.
*Saat 16.00'da tattırmak amacıyla taze mayalanmış yoğurt ve meyve püresi(elma,armut ya da şeftali)
*Vitamin
vitamini
*Kalori:Her gün kg başına 100kcal
Bebeğe, seçilen meyvenin suyu 20-30ml, yani üçte bir çay bardağı kadar miktarda terihen sabah saat 10'da çay kaşığıyla verilmelidir. Zamanla verilen meyve suyu miktarı 50ml'ye çıkarılabilir.
Beşinci ay için beslenme önerileri
6.ay bittiğinde bebeğin ek gıdalar olan kahvaltı, sebze püresi, meyve ve yoğurt yemesi istenir.
Kahvaltı, meyve suyu, sebze püresi ya da yoğurt aynı anda başladığında hem bebeğin alışması zordur hem de gıdalarla yaşanabilecek kusma, bağırsak düzensizliği ve de alerji belirtilerinin hangi gıdaya bağlı olduğunu bilmek zorlaşır. Bu nedenle ek gıdalara yavaş yavaş geçilmesi ve 5 ayda biraz sebze suyu ve yoğurt tattırılması mantıklıdır.
Sebze maması tarifi:
1.hafta: 1 küçük boy havuç ile 1 küçük boy patates, temiz suyla yıkanıp kabukları soyulduktan sonra bıçakla doğranıp iki bardak içme suyuyla yarım saat süreyle ağzı kapalı kapta pişirilir. Pişen sebzenin suyu bir kaba alınır. Bir çay kaşığı buğday irmiği ilave edilerek 5 dakika daha kaynatılır. Başlangıç öğününde 5çay kaşığı vermek yeterlidir. Burada amaç doyurmak değil sebze çorbasını tattırmaktır.
2.hafta:3 bardak su, 1 orta boy havuç,1 orta boy patates, 1 tatlı kaşığı pirinç yaklaşık 1 saat süreyle, bir bardak su kalana kadar, ağzı kapalı kapta pişirilir. Tel süzgeçten tamamen ezilerek püre olarak geçirilir. Bu pürenin içine bir çay kaşığı buğday irmiği ilave edilerek 5 dakika daha kaynatılır. Az miktarda bebeğe verilir.
3.hafta:3 bardak su, 1 büyük boy patates, 1 tatlı kaşığı pirinç ile 3-4 yaprak maydonoz, çeyrek kabak ya da çeyrek kerevizle birlikte biraz bezelye bir saat süreyle ağzı kapalı kapta pişirilir. Süzgeçten geçirilerek elde edilen sebze püresine 1 çay kaşığı buğday irmiği ilave edilerek 5 dakika daha pişirilir. Miktar artık artttırılabilir, yarım kepçe verilebilir.
4.hafta:Sebze püresine irmikle beraber bir çay kaşığı sızma zeytinyağı ilave edilir.
Altıncı ayda beslenme öğünleri
05.00-06.00:120 ml anne sütü
08.00-09.00:Kahvaltı, anne sütü
13.00:Kıymalı sebze püresi, ardından anne sütü
16.00:Bir çay bardağı kadar aynı gün mayalanmış taze yoğurt ve yine bir çay bardağı kadar meyve püresi
19.00:120 ml anne sütü
21.00:120 ml anne sütü
24.00:120 ml anne sütü
Kalori: Her gün kg başına 90kcal
Altıncı ay için beslenme önerileri
6 aydan itibaren ek gıdalara geçilecek ve bebeğin beslenme öğünleri oldukça detaylı olacaktır. Altıncı aydan sonra bebeğin demir minerali, doğal vitaminler, probiyotikler ve prebiyotikler alması gereklidir. Bunları da ancak ek gıdalar sağlayabilir.
Bebek annesinin karnındayken bol miktarda demiri annesinden alıp vücuduna depolar. Bebek bu depolanmış demiri, ilk 6 ay boyunca büyümek için kullanır. 6.ay bitince artık gerekli demiri vücut depolarından değil de gıdalarla, özellikle kırmızı et, yumurta, pekmez ve daha sonra da bakliyat tüketerek almak zorunda kalır.
Bebeğin daha dirençli olması artık iyi beslenmesine de bağlıdır. Ek gıdalarla bebek demir minerali alır ve kansızlığa karşı korunur.
Bol meyve ve sebze bebeğe vitamin ve az bulunur mineraller sağlar, bol vitamin bebeğin bağırsağından bol demir emilmesini sağlar ve bağışıklık sistemini destekler.
Tüm bu nedenlerle altıncı aydan itibaren bebeğin yeterli miktarlarda ek gıda tüketiyor olması çok önemlidir.
Ek gıdalar üzerinde durulurken, bebeklere 1 yaşına kadar yedirilmemesi gereken gıdalar;
*Tuz: Bebeklerin böbrekleri henüz tuzun içindeki sodyumun fazlasını atabilecek olgunlukta değildir.
*Bal: Besin zehirlenmesi olan botilizmin nedeni, aynı isimle anılan bakteri sporlarıdır. Bebeklerin vücuduna girdiğinde zehirlenme riski ortaya çıkabilir.
*İnek Sütü: İnek sütündeki proteinler çok yüksek olduğundan insan yavrusunda kolaylıkla alerji ve kansızlığa yol açabilir.
*Yumurta Beyazı: Alerjik reaksiyonların gözlenmemesi için bir yıl tamamlanmadan verilmemelidir.
*Beyin: Bebek ve çocuklara sadece 1 yaşına kadar değil, ömür boyu verilmemelidir. Bunun nedeni deli dana hastalığıdır.
Kahvaltı
Bir kaseye 30 gr, bir kibrit kutusu büyüklüğünde tam yağlı, inek sütünden üretilmiş pastörize beyaz peynir konur.Beyaz peynir geceden içme suyu içerisinde tutularak içerdiği tuzdan arındırılmalıdır. Bir tatlı kaşığı üzüm ya da dut ya da keçiboynuzu pekmezide kaseye eklenir. 2-3 bebek bisküvisi de eklenir ve karıştırılır. Bu karışım sabah 07.00-08.00 aralığında bebeğe kaşıkla yedirilir.
Artık her sabah kahvaltı yapan bebeğin bu kahvaltısına on gün sonra haşlanmış yumurta sarısı da eklenmelidir.ilk katıldığında bir miktar yumurta sarısının yaklaşık sekizde biri olmalı, miktar on gün içerisinde yavaş yavaş arttırılmalıdır. Eğer bebekte herhangi bir alerji yoksa on gün sonra tam yumurta sarısı her gün kahvaltıya katılmalıdır.
Artık ömür boyu kahvaltı yapacak olan bebeğimizin en ideal şartlarda kahvaltı yapmasını sağlayacak pek çok püf noktası vardır:
*Demirden zengin olan yumurta ve pekmez, süt, yani bol kalsiyum içeren gıdalarla karıştırılarak tüketilirse demirin kana karışması zorlaşır. Bu nedenle kahvaltının ikiye bölünerek bebeğe verilmesi en idealdir. Bir kasede yumurta sarısı ve pekmez karıştırılıp, ıhlamurla bebeğe verilmesi, daha sonra peynir ve 2-3 bisküvi birlikte ezilip yine ıhlamurla karşılaştırılıp yedirilmelidir.
*Kahvaltı sabah aç karnına verilip, anne sütüyle devam edilmelidir.
*Bebek peynir, pekmez, yumurta gibi alerji yapabilecek güçlü gıdalarla tanışacağından, alerjik tepkilerin oluşup oluşmadığına dikkat edilmelidir. Döküntü dışında bebekte huzursuzluk, kusma gibi değişik belirtiler oluştuğunda dikkatli olunmalıdır.Süt alerjisi olup da peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri tüketmesi istenmeyecek çocuklarda eğer ayrıca bir soya alerjisi yoksa soya verilebilir. Pekmez 100ml'de 10 mg demir içerir ve bu nedenle bebeklere verilmesi önemlidir.
*Artık ek gıdalar tüketen bebeğe metal kaşık alerji yapabilir, mümkünse melamin kaşık kullanılmalıdır.
*Sabah kahvaltıda demirden güçlü yumurta ve pekmez tüketen bebek, bu gıdaları süttozu içeren hazır mama ya da kaşık mamalarıyla birlikte almamalıdır, fazla kalsiyum demirin emilimini engeller.
*Bebeklere kahvaltıda abartmamak şartıyla eğer süt ya da yumurta alerjisi yoksa bisküvi verilebilir. Bisküvi, beyaz ekmeğe göre tercih edilir çünkü ekmekte demirin emilimini bozan fitatlar daha yoğun olarak bulunur.Ömür boyu çocuğa hiç yağlı, şekerli veya ulu gıda vermeme kararı mükemmel bir karardır, ama Türkiye şartlarında uygulanması pek mümkün değildir.
Sebze püresi
6.aydan sonra sebze mamasına 30gr kadar, iri ceviz büyüklüğünde yağsız dana kıyması ilave edilir. Kıyma, tahta kaşığın tersiyle soğuk suda ezilir, haşlanır. Mevsim sebzeleri ve sıvı yağ katılır, birlikte pişirilir.
Sebze mamasına mevsimine göre taze ya da dondurulmuş taze fasulye ve ıspanakta katılmalıdır. Pişen etli sebze maması bilendırdan geçirilerek püre şeklinde bebeğe verilir, bebek artık et de tüketecektir.
Bu aşamada sebze püresine et suyu katmak bazı annelerin aklına gelebilir, ancak bu yapılmamalıdır. Etsuyu sadece lezzet sağlar, hiçbir besleyici yönü yoktur.
Önemli bir nokta da sebze püresine pişerken sadece 1 çay kaşığı ayçiçeği ya da riviera tipi zeytinyağı koymak, piştikten sonra ise üzerine 1-2 çay kaşığı sızma zeytinyağı gezdirmektir.
Bebek 1 ya da 2 kepçe dolusu kadar sebze püresini bitirmelidir.
Meyve püresi
Altıncı ay tamamlandıktan sonra bebeğe artık tüm meyvelerden tattırılabilir.
Çeşitli meyveleri birbiriyle karıştımanın da herhangi bir mahsuru yoktur.
Kabızlığa eğilimi olan bebeklere elma, havuç ve muz; pişiği olan bebeklere ise narenciye ve nar suyu gibi asitli meyveler verilmemelidir.
Altıncı aydan sonra bebeğe D vitamininin yanı sıra B vitaminleri, C ve A vitaminlerini de içeren multivitamin takviyesi gerekir. Bu dönemde bebekte kansızlık olup olmadığı muhakkak araştırılmalı, gerekirse destek tedavi olarak demir muhakkak verilmelidir.
Büyüme İzlenimi,
Ortalama kilo, boy ve baş çevresi değerleri
Üçüncü ve altıncı aylar arasında bebeğin her ay ortalama 2 cm boylanması ve yine her ay ortalama 600 ila 650 gr arası kilo alması beklenir.
Her bebeğin büyüme hızı farklı olduğundan, aylık muayenelerde bebeğin hekimi bebeğin büyümesinin beklendiği gibi olup olmadığını belirleyecektir.
*Üçüncü ay bittiğinde ortalama ağırlık erkekte 6 400 gr, kızda 5 800 gr olacaktır.
*Üçüncü ayda ortalama boy erkekte 61,5cm , kızda 60 cm olacaktır.
*Üçüncü ayda ortalama baş çevresi erkekte 41cm, kızda 40 cm olacaktır.
*Dördüncü ay bittiğinde ortalama ağırlık erkekte 7 600 gr, kızda 6 400 gr olacaktır.
*Beşinci ay bittiğinde ortalama ağırlık erkekte 8 100 gr, kızda 7 400 gr olacaktır.
*Altıncı ayda ortalama boy erkekte 68 cm, kızda 66,5 cm olacaktır.
*Altıncı ayda ortalama baş çevresi erkekte 44 cm, kızda 43 cm olacaktır.
Hayatın İlk Yılında Beslenme
ÇOCUKLARIN ENERJİ VE BESİN ÖĞELERİ GEREKSİNİMİ
Dünya Sağlık Organizasyonu, Beslenme Organizasyonu (Who-Fao) gibi kuruluşların 0-1 yaş grubu arasındaki bebeklerin beslenme konusuna çok önem verdikleri gözlenmektedir. Bunun başlıca nedeni de, bu dönemde bebeklerin sorunları ve ölümlerinin ana kaynağının beslenme bozuklukları olmasıdır. Ülkemizde de bu yönlerden ilk sıralarda yer almaktadır. Bu kuruluşların genel olarak önerileri aşağıda özetlenmektedir;
Kalori:
.Yenidoğan bebekler için: 90-140 kalori
1-3 ay arası bebeklere kg başına 120 kal,
4-9 ay arası bebeklere kg başına 110 kal,
10-12 ay arasındaki bebeklere 105kal\kg önermişlerdir. 1 yaşından sonra genellikle toplam günlük 1000 kalori baz alınmakta ve bunun üzerine, her yaş için 100 kal ilave edilmektedir.
Protein ihtiyacı: Çocuklarda protein gereksinimi, erişkinlerdeki gibi sadece dokuların tamiri ve yeniden yapılanması için değil, vücudun büyümesi ve gelişmesi için de gereklidir. Proteinler yapı taşı olarak kullanıldığından mutlak alınması zorunludur. Çocuklarda vücut dokularının büyümesi için sürekli protein sentezi gereklidir. Bu nedenle çocuklara iyi kaliteli protein verilmelidir. Çünkü, yapı taşı olarak proteinlerden yararlanma oranı azalacaktır. Ortalama protein gereksinimleri:
0-3ay:3.3 g\kg
4-6ay:2.6g\kg
7-9ay:2.1g\kg
10-12ay:1.7g\kg önerilir.
Günlük bazı mineral ve vitamin gereksinimleri: Süt çocukları için ortalama:
Kalsiyum:500 mg,
Demir:6 mg
A Vitamini:1500 IU Tiamin:0,4 mg,
Riboflavin:0,6 mg,
C Vitamini:20-30mg,
D Vitamini:400 IU.
Çocukların beslenmesi yetişkinlerden farklıdır. Nedenleri:
*Büyüme ve gelişme sırasında enerji harcanması yetişkinlerden farklıdır.
*Yeni doku yapımı, protein, mineral ve vitamin ihtiyacını arttırır.
*Sindirim sistemi özellikleri ve kendilerinin yiyebilme yeteneklerinin az oluşu ve çocukların diyetlerinde belirli yiyeceklerin bulunma zorunluğudur.
Çocuk gıdaları, yaşlara göre hazırlanma konusunda ayrı özellikler göstermektedir.
Bebeklere 4-6 aydan itibaren anne sütüne destek olarak veya anne sütü verilmemesi durumunda eklenebilecek gıdalar ve bebeğin yaşları aşağıda özetlenmektedir.
4-6 ayda: Meyve suları veya püreleri başlanabilir. Unlu sütlü mamalar, yoğurt(evde mayalanmış ve az şekerli), kahvaltı (süt,bebe bisküvisi, reçel veya bal).
6.aydan sonra: Sebze çorbaları, yumurta sarısı (sekizde birden başlanır, giderek azar azar arttırılır)
7.aydan sonra: Etler(çorbanın içine kıyma olarak, ince kıyılmış, sinirsiz), kurubaklagiller haşlanıp, kabukları soyulup, püre halinde verilir.
8.ayda: Tam yumurta, etler köfte veya ezilerek(et köftesi olarak -100 lira büyüklüğünde),
9.ayda: Isırılarak bazı yiyecekleri yiyebilir. Balık veya tavuk eti verilebilir. Yine bu aydan sonra bebeğin eline kaşık verilmelidir.
12.ayda: 1 yaşındaki çocuk aile ile birlikte sofraya oturtulur. Acısız, baharatsız her türlü yiyecek yiyebilir.
Bebeğe ilk ayda polivitamin başlanabilir. 1 yaşına kadar verilmelidir. Polivitaminler demir (Fe)içermezler, Fe ayrıca verilebilir. Ancak, tedavi yerine, günlük gereksinimlerin verilmesi uygundur.
Ek gıdaya başlarken dikkat edilecek noktalar şunlardır:
*Her yeni gıdaya tek tek ve az miktarlarda başlanmalı, miktarı giderek arttırılmalıdır.
*Ek gıdalar bebek açken denenmeli, istemiyorsa ısrar denenmelidir.
*Bebeğin yemek öğünlerinin zamanı belirli olmalıdır. Beslenme öğünleri (beslenme saatleri kesin olmayıp, bebeğin isteğine göre ayarlanmalıdır)
*Bebek yeni doğduğunda 8-12 kez, sonra 6-8 kez, 1 yaşına doğru 6 öğün beslenir.
*2 yaşında genellikle 3 öğün beslenir.
*Aralarda meyve, gece yatarken süt verilir.
Çocuğu düzenli yemek yemeğe alıştırmalıdır. Doymuş çocuğa ısrar etmek veya az yiyen çocuğu başkaları ile kıyaslamak doğru değildir. Çocuğun büyüme ve gelişmesi normal ise yeterli beslenmiş kabul edilir. Ayrıca çocukların sevdiği bir gıdadır ve ucuzdur. Zorla bir gıdayı vermek yarardan çok zarar verebilir. Çocuğu o besinden soğutup, nefret ettirebilir. Besi hayvanı yetiştirmediğimizi, insan yavrusu büyüttüğümüzü ve bebeklikte obez(şişman) olanların yetişkin hayatta damar sertliği oranlarının yüksek olduğunu unutmamalıyız.