Yorumları okumadım. Direkt sorununuza ilişkin yazacağım.
Bu konuda eğitim almış, uzman Dr um. Pediatristlik bir yana bu konuda ayrıca eğitimler aldım. Mesleki ilgi alanlarımdan biri. O yüzden insanların genel geçer doğrularından hariç sorununuza bilimsel cevap vermek isterim.
Öncelikle sizi tebrik ederim. Doğrusunu yapan sizsiniz. İki yaşına kadar ekran asla önermiyoruz (Sadece ben değil dünyada bu işin otörleri). İki yaşından sonra kontrollü öneriyoruz. Kontrol de eline tablet, telefon vs verme şeklinde değil. Mümkünse internetten bilgisayarınıza veya televizyonunuza indirin. Araya reklam vs girmez (momo faciasını duymuşsunuzdur). Ve izleteceğiniz her şeyi sizin önceden izlemeniz gerekiyor. İçerik, müzik, fonetik vs olarak. 24 aydan sonra 20 dk ile başlanıyor. Yavaş ve kontrollü arttırılıyor.
Bu ideal olanı. Ama en azından 18 ay kırmızı çizgi. Ben 24 ay öneriyorum.
Bunun nedenleri çok fazla ve çok detaylı aslında. Ne zaman ne de ben çok uygun değilim (benim için zor şartlarda yazıyorum). Kabaca bahsetmek gerekirse öncelikle ekranlar iki boyutludur. Ve boyut algısı tam oturmamış olan çocuklar için çok sıkıntılı bir durum. Belli bir süre sonra boyut algıları gerçek dünya ve ekranlar arasında karmaşa yaşıyorlar. Nörofiziksel gelişimleri için büyük sıkıntı.
Ayrıca ekranlar beyinde alt nöronları uyarıyor. Bizim asıl zekamızı oluşturan üst nöronlar ve ara bağlantıları değil. Bu beyin gelişiminin en hızlı ve çok olduğu dönemdeki çocuklar için felaket demek. Nihayetinde zeka puanlarını net bir şekilde düşürdüğü geniş tabanlı, çok merkezli ve çift kör çalışmalarda defalarca ispatlandı. Textbook larımıza girdi.
Çocuğun beyninde sol hemisfer (sayısal zeka, sosyal öğretiler, sebep sonuç ilişkisi, kişilik ve özgürlük tanımlaması, kişilik özelliklerini vs vs. ana olarak yürüten kısım) gelişmesi 4 yaşına kadar sürer. Bu süre çocuklar için tüm yaşamında altın süredir. Ekran bu gelişime büyük bir darbe vuruyor. Bir de saçma sapan içeriklerle sonuç felaket.
Sadece sol hemisfere değil sağ hemisferin de gelişimine ciddi zarar veriyor. Mesela en net örneklerimizden biri ekrana maruz kalmayan çocukların hayal dünyası, resim dünyası vs çok geniş. Ekrana maruz kalanlar izlediklerine göre şekillenen kalıpların içine sıkışmış durumdalar. İki gruba da resim çizmelerini rica ettiğimizde ekrana maruz kalmayanlar çok ayrıntılı (mesela insanların parmaklarına kadar vs bizim bazı parametrelerimiz mevcut) çizebilirken ekran maruziyetinde çok ilkel, beynin üst düşünme gücünün kullanılmadığı resimler çiziyorlar. Bu dediğim aynı yaş gruplarındaki araştırmalar. Hatta ekran maruziyeti olmayanlar kendilerinden büyük maruz kalanlardan bile daha başarılı oluyorlar.
Ekran sterotipik hareketleri arttırır. Otizme yatkınlık içeren çocuklarda otizmi arttırdığı ispatlanmıştır.
Ruhsal olarak çok daha farklı regresyonlara neden olur. Burada ayrıntılı anlatmak mümkün değil.
İlk etapta aklıma gelenler bunlar. Aslında bunlardan çok çok fazla.
Bazı ebeveynler Bir zeka göstergesi olarak çok küçük çocuklarının eline tablet, telefon vs verip çocuğun aletleri nasıl kullandığı, sevdiği videoyu nasıl açtığı, nasıl ilerlettiği, başkasına geçtiğini vs gösteriyorlar. Polikliniğimde bu gösterileri yapıp benden de üstün zekalı onayı bekleyen ebeveynler tahmin edemeyeceğiniz kadar fazla. Ne yazık ki bunları yapmasının zekayla ilişkisi yok. Ünlü şempanze deneyimizde IQ olarak insanın çok altındaki şempanzelerin bu bahsettikleri işlemleri çok daha seri ve düzgün yaptıkları saptandı. Haz odaklı öğrenilmiş İlkel davranışlarla IQ çok çok farklı olgular.
Peki ne yapmalı. Hiç mi vermeyelim? Tabiki hayır. Aslında teknoloji iyi ve bilinçli kullanılırsa çok faydalı. 24 aydan sonra başta bahsettiğim şekillerde açabilirsiniz. Güzel içeriklerle öğrenimini (SİZ DE EVDE PEKİŞTİREREK) sağlayabilirsiniz. İçerik, sesler, melodiler, fonetik ve çizgi filmin akış hızına dikkat etmenizi öneririm. Yaşına uygun olarak içeriği ve süreyi arttırırsınız. Akranlarıyla iletişimi için de önemli. Genel geçer içeriği güzel yayınlardan haberi olur böylece.
Dil eğitiminde de öneriyorum. İki yaşa kadar ekran olmadan şarkı ve oyunlar, iki yaşından sonra süreli ve kontrollü yabancı dildeki içerikler. İşinizi çok kolaylaştıracak. Yalnız şunu belirtmeliyim ekranlar asla tek başına eğitim öğretim aracı değildir. Sizin kitaplarla, masallarla, oyunlarla, sohbetlerle tamamlayacağınız bir bütünün küçük ama aktif bir parçası sadece.
Son olarak deliler ülkesinde akıllılar deli diye yaftalanır. Gittiğiniz misafirlikteki kadınların yorumlarını asla ciddiye almayın. Üzülmeyin. Eğer çocuk yetiştirirken bir konuda şüpheye düşerseniz o işin uzmanlarına başvurun.
Böyle derdi olan bir anne olarak çok çok iyi bir evlat yetiştireceğinize eminim. Toplumumuza böyle özenli anneler ve evlatları lazım. Kendi adıma ve kızınız adına teşekkür ederim. İyi geceler.
Not: ne kadar kısa yazmaya çalışsam da en kısa hali bile uzun oldu. Ancak bu güzel derdinize yardımcı olmak istedim. Ayrıca belki mesajı okuyan anneler de faydalanır diye düşündüm. Ve bu uzun cevabı yazabilmek için şartlarımı çok zorladım. İyi geceler dilerim