TETANOZ
Tetanozun etkeni nedir?
Tetanoza bir bakteri olan Clostridium tetani’nin toksini (zehiri) neden olmaktadır. Bu bakteri oksijen varlığında yaşayamaz. Bakterinin bir özelliği de öldürmesi çok zor olan bir form oluşturmasıdır (spor). Bakterinin oluşturduğu sporlar ısıya ve kimyasal ajanlara çok dayanıklıdır ve öldürmesi çok zordur.
Tetanoz nasıl yayılır?
C. tetani sporları toprakta ve hayvanların barsakları ve dışkılarında bulunur. Tetanoz bakterisi insan vücuduna genellikle delici yaralanmalar yoluyla girer. Çünkü bakterinin yaşaması ve çoğalması için oksijensiz ortama ihtiyacı vardır. Tetanoz insandan insana bulaşmaz.
Tetanoz bakterisi vücuda girdikten ne kadar süre sonra belirtiler ortaya çıkar?
Tetanozun kuluçka dönemi 3-21 gün arasında değişir, ortalama süre 8 gündür. Yaralanma bölgesinin, merkezi sinir sistemine uzaklığı ile orantılı olarak kuluçka dönemi değişir. Yara beyine ne kadar yakınsa kuluçka dönemi o kadar kısadır ve ölüm oranı o kadar yüksektir.
Tetanozun belirtileri nelerdir?
Tetanozun belirtileri, tetanoz bakterisinin toksininin (zehirinin) merkezi sinir sistemi üzerindeki etkisi ile ortaya çıkar. Tetanozun en sık görülen şeklinde ilk belirti çene kitlenmesidir. Daha sonra ense sertliği, yutma güçlüğü ve karın kaslarında sertleşme, kasılma görülür. Diğer bulgular ateş, terleme, kan basıncı artışı ve kalp hızında artıştır. Sıklıkla kas kasılmaları ve spazmlar oluşur ve dakikalarca devam eder, haftalarca sürer. Eğer kişi iyileşirse bu aylar alabilir.
Tetanoz ne kadar ciddidir?
Tetanoz yüksek ölüm oranına sahip bir hastalıktır. Vakaların yaklaşık %30’u hayatını kaybeder. Tetanozun başarılı bir tedavisi yoktur, tedaviye rağmen vaka ölüm oranı
değişmemektedir.
Tetanozun muhtemel komplikasyonları (istenmeyen sonuçları) nelerdir?
Ses tellerinin spazmı (laringospazm) solunumu zorlaştırabilir. Kas kasılmaları sırasında omurlarda ve uzun kemiklerde kırılmalar olabilir. Ayrıca hipertansiyon (tansiyonun yükselmesi), anormal kalp ritmi ve hastanede uzun süreli yatmak zorunda kalınması nedeniyle ortaya çıkan başka bakteri veya virüslerle oluşan ikincil enfeksiyonlar da tetanoz nedeniyle ortaya çıkan istenmeyen sonuçlardır. Tabii ki yüksek oranda ölüme sebebiyet vermesi de diğer önemli istenmeyen sonuçtur.
Tetanoz bakterisi ne tarz yaralarla vücuda girer?
Tetanoz bakterisi toprakta yaşar. Bu nedenle en tehlikeli yaralanmalar hayvan dışkısı ve gübre ile kirli yaralanmalardır. Genelde derin delici yaralanmalardan endişelenmemize rağmen gerçekte pek çok yaralanmada tetanoz bakterisi vücuda girer. Son yıllarda en çok görülen vakalar büyük yaralar yerine küçük yaralar nedeniyle oluşmuştur. Bunun bir nedeni büyük yaralara tetanoz riski ile uygun bir şekilde müdahale ediliyor, küçük yaraların pek önemsenmiyor olması olabilir.
Tetanoz ameliyatlar, yanıklar, yaralanmalar, sıyrıklar, çarpma tarzında yaralanmalar, kulak enfeksiyonları, diş enfeksiyonları, hayvan ısırıkları, düşükler, hamilelik, piercing ve dövme sonrasında ortaya çıkabilir. Tetanoz aynı zamanda kıymık batmasından sonra da oluşabilir.
Tetanoz riski taşıyan bir yaralanma durumunda ne yapılmalıdır?
Tetanoz bulaşma riski taşıyan her türlü yaraya en kısa zamanda müdahale edilmelidir. Uygulanacak tedavi yaralanan kişinin tetanoz aşılarının tam olup olmadığına ve yaranın durumuna göre belirlenir. Tüm yaralanmalarda öncelikle yara temizlenmelidir. Yaralanma durumunda zaman geçirmeden bir sağlık merkezine başvurulmalı ve gerekli görülürse tedavi ve aşılama durumuna göre aşı uygulanmalıdır. Tetanoz bakterisi ile kirlenme ihtimali bulunan yaralanmalarda eğer yaralanan kişi tetanoz aşılarının yapılıp yapılmadığını ya da tam olarak yapıldığını hatırlamıyorsa, en kısa zaman içinde tetanoz aşısı ve tetanoz immünglobulini olmalıdır.
Üç doz tetanoz aşısı olmuş ve son 10 yıl içinde rapel doz (güçlendirme dozu) yaptırmış olan bir kişi korunuyordur. Bununla birlikte yeterli derecede korunmada sağlamak için, yaralanma son aşıdan beş yıl veya daha fazla bir süre sonra olmuşsa ve yara küçük 85 Tetanoz ve/veya temiz değilse dahi bir tekrar doz aşı yapılabilir.
Tetanozun tedavisi var mıdır?
Tetanozun bulguları ortaya çıktıktan sonra tetanozun tedavisi yoktur. Sadece destekleyici tedavi ve mümkünse ortaya çıkan istenmeyen sonuçların (komplikasyonların) tedavisi yapılır. En iyi tedavi aşılama yoluyla korunmadır.
Neonatal tetanoz nedir?
Neonatal tetanoz, yeni doğan bebeklerde görülen tetanozdur ve sıklıkla doğum sırasında göbek kordonunun temiz olmayan koşullarda kesilmesi nedeniyle ortaya çıkar. Bu bebeklerin genellikle annelerinin tetanoz aşıları tamam değildir ve bu nedenle bebeklerine koruyucu antikorları verememişlerdir.
Neonatal tetanoz gelişmekte olan ülkelerde hala sık görülmektedir ve her yıl tüm dünyada 270.000’den fazla ölüme neden olmaktadır.
Tetanoz birden fazla kez geçirilebilir mi?
Evet! Tetanoz geçirmek ömür boyu kalıcı bağışıklık sağlamaz çünkü çok az miktarda toksin bile hastalığa neden olabilmektedir. Tetanoz geçiren kişiler iyileşir iyileşmez aşılama serisine başlamalıdırlar.
TETANOZ AŞISI
Tetanoz toksoidi ne tür bir aşıdır?
Tetanoz aşısı toksoid adı verilen inaktive (ölü) toksindir (zehir). Tetanoz bakterisi besi yerinde çoğaltılır, saflaştırılır ve inaktive edilir. Tetanoz aşısı canlı aşı olmadığı için oluşturduğu bağışıklık zamanla azalır. Bu nedenle tekrar doz uygulanması gerekir.
Tetanoz aşısı olmanın tek yolu difteri, tetanoz, boğmaca şeklinde veya difteri, tetanoz aşısı şeklinde aşılanmak mıdır?
Hayır. Difteri, tetanoz, boğmaca aşıları ile kombine tetanoz aşısının yanında tek tetanoz toksoid aşısı da bulunmaktadır. Ancak erişkin yaşta hem difteri, hem de tetanoza karşı korunabilmek için erişkin tip difteri, tetanoz (Td) aşısı yaptırmak tercih edilebilir. Yine yedi yaşından küçük çocuklarda difteri, tetanoz, boğmaca üçlü aşısı ile beraber veya difteri, tetanoz aşısı şeklinde ya da tek tetanoz aşısı şeklinde uygulanabilir.
Bu aşı nasıl uygulanır?
Difteri, tetanoz, boğmaca aşısı (DTaP), difteri, tetanoz aşısı ( DT, Td) ve tek tetanoz aşısı (TT) kas içine uygulanır.
Kimler tetanoz aşısı olmalıdır?
Tüm bebekler rutin aşılama şemasına göre difteri, tetanoz, boğmaca aşısı olmalıdır. Erişkinlere her 10 yılda bir difteri, tetanoz aşısı uygulanmalıdır. Daha önce üç doz tetanoz, difteri aşısı olup olmadığından emin olmayan kişiler, üç dozluk seriyi uygun aralıklarla tamamlamalıdır. Tetanoz rapelleri tüm dünyada artık Tetanoz Difteri (Td) ya da Boğmaca aşısı da eklenerek (Tdap/Tdap-IPV) şeklinde yapılmaktadır. Amerikan Bağışıklama Danışma Komitesi erişkinlerde 10 yılda bir yapılan Td dozlarından birisinin yerine boğmaca içerikli Tdap aşısı yapılmasını önermektedir. Amerikan Bağışıklama Danışma Komitesi adolesan dönemde ise 11-13 yaş'ta rutin Td yerine Tdap aşılaması yapılmasını önermektedir.
Kaç doz difteri, tetanoz, boğmaca aşısı uygulanmalıdır?
Bebekler için rutin aşı şeması 2., 4., 6. aylarda veya 2., 3. ve 4. aylarda üç doz ve 15-18. aylar arasında dördüncü doz olmak üzere toplam dört doz olarak uygulanır. Beşinci dozun yani tekrar dozun (rapel) normal koşullarda 4-6 yaş arasında uygulanması önerilmektedir.
Erişkin tip Td aşısı ne zaman uygulanmalıdır?
Bağışıklama konusunda uzman otoriteler ilk tekrar doz Td aşısının 11-12 yaş arasında uygulanmasını önermektedir. Bu vizit, okula başlayacak çocukların uygulanması önerilen tüm aşılarının uygulanmış olduğunu kontrol etmek için yapılmaktadır. Adolesan vizit sırasında çocuk eğer son DTaP dozundan sonra en azından beş yıl geçmiş ise Td aşısının ilk tekrar dozunu almalıdır (çocukların çoğu aşı şemalarını 4-6 yaş civarında tamamlarlar). Erişkinler her on yılda bir difteri ve tetanoz tekrar dozlarını yaptırmalıdırlar. Eğer derin ve delik tarzında veya kirli yaralanma olursa ve son dozdan sonra beş yıldan daha uzun bir süre geçtiyse ek bir doz tetanoz aşısı uygulanmalıdır. Tüm aşılamaların kayıtlarının tam olarak tutulması fazla doz aşıların uygulanmasını önleyecektir. Tetanoza karşı yeterli düzeyde korunuyor olmanın hayati önem taşımasına rağmen, önerilenden daha fazla doz tetanoz aşısı olmak, aşı yapılan kolda ağrılı şişlik oluşması gibi aşıya bağlı lokal reaksiyonların (aşının uygulandığı yerde görülen reaksiyonların) artmasına neden olmaktadır. Tetanoz rapelleri tüm dünyada artık Tetanoz Difteri (Td) ya da Boğmaca aşısı da eklenerek (Tdap/Tdap-IPV) şeklinde yapılmaktadır. Primer serileri tamamlanmış kişilerde tetanoz hatırlatma dozu olarak Tdap/Tdap-IPV uygulandığında, tetanoza karşı yeterli düzeyde bağışıklık oluşturur. İmmün yanıt açısından Tdap/Tdap-IPV ile Td arasında hiçbir fark yoktur. Tdap/Tdap-IPV ile aşılanan kişiler % 100 tetanoz antitoksini geliştirmişlerdir. Tetanoza karşı gelişen bu antitoksin seviyeleri 5 yıl süre ile % 100 korunmuştur. Tdap/Tdap-IPV 10 yılda bir uygulanan TT ya da Td aşısı dozlarından birinin yerine de kullanılabilmektedir. Amerika Brileşik Devlerinde eğer son Td dozundan 10 yıldan uzun
bir süre geçmiş ise gebelikte 2.-3. trimesterda Td yerine uygulanabilmektedir.
Tetanoz aşısı ne kadar güvenlidir?
Çocukların büyük kısmı kombine difteri, tetanoz, aselüler boğmaca (DTaB) aşısına karşı ciddi reaksiyon göstermezler. En sık görülen reaksiyonlar özellikle aşının beşinci dozunda olmak üzere, aşının uygulandığı yerde görülen kızarıklık, şişlik ve ağrıdır. Diğer görülmesi muhtemel reaksiyonlar ateş, iştahsızlık, yorgunluk ve kusmadır. Difteri, tetanoz, tüm hücre boğmaca (DTB) yerine daha saflaştırılmış olan difteri, tetanoz, aselüler boğmaca (DTaB) aşısının kullanılması bu reaksiyonların görülme ihtimalini azaltmaktadır. Erişkinler için azaltılmış dozda difteri içeren difteri, tetanoz (Td) aşısının uygulanması sırasında aşı yerinde kızarıklık, şişlik gibi lokalize reaksiyonlar sıktır ancak genellikle herhangi bir tedavi gerektirmeden kendiliğinden düzelmektedir.
Tetanoz aşısına bağlı hangi yan etkiler bildirilmektedir?
Difteri, tetanoz aselüler boğmaca aşısına (DTaB) bağlı üç saat veya daha fazla ağlama ve yüksek ateş gibi orta ve ciddi reaksiyonlar nadirdir. Bu yan etkilerin çoğunun aşının içerisindeki boğmacaya bağlı olduğuna inanılmaktadır. Difteri, tetanoz aselüler boğmaca aşısına (DTaB) aşısına bağlı bu tarz bir reaksiyon geçiren çocuklara boğmaca içermeyen difteri, tetanoz (DT) aşısı uygulanmalıdır. Nöbet geçirme gibi ciddi reaksiyonlar çok daha nadirdir ve bu reaksiyonların aşıya bağlı olduğunu söylemek güçtür.
Yukarıda belirtildiği gibi önerilen dozdan fazla sayıda difteri, tetanoz aşısı yapılan erişkinlerde aşı yapılan kolda ağrılı şişlik oluşması gibi lokal reaksiyonların görülme ihtimali artmaktadır. Bu reaksiyonların nedeni kanda oluşmuş olan yüksek miktardaki tetanoz antikorudur.
Difteri, tetanoz toksoid aşısı (Td) ne kadar etkindir?
Td aşısı çocukken veya erişkin yaşta primer aşı serisi tam olarak tamamlanmışsa ve her 10 yılda bir tekrar doz uygulanıyorsa %100 etkindir.
Kimler tetanoz toksoid aşısını yaptırmamalıdır?
Tetanoz toksoid aşısının herhangi bir dozunda ciddi alerjik reaksiyon gelişen kişilere tekrar tetanoz aşısı uygulanmamalıdır. Orta veya ciddi hastalığı olan kişiler iyileşene kadar aşılarını ertelemelidirler. Difteri,
tetanoz, tüm hücre boğmaca veya difteri, tetanoz, aselüler boğmaca aşılarına bağlı yan etkilerin çoğu aşının içerisindeki boğmaca içeriğine bağlıdır. Bu aşılar ile ilgili daha detaylı bilgi için “boğmaca” sayfasına bakınız.
Aşı tetanoza sebep olabilir mi?
Hayır.