Arzu'nun Bebek Önderliğinde Ek Gıdaya Geçiş (Baby Led Weaning) Notları
Bebeğin kendi kendini beslemesi veya bebek önderliğinde katı gıdaya geçiş veya bebeğin kararıyla ek gıdaya geçiş diyoruz bu ek gıdaya başlama yöntemine... Ingilizce'de baby led weaning olarak geçiyor, kısaca BLW diye bulabilirsiniz. Yazımın devamın de ben de BLW kısaltmasını kullanacağım.
Nereden Duydum? Do-Um'dan Başak Kutlu Atay anlattı, ondan dinledim. Yazının devamını okumadan önce sizin de dinlemenizi öneririm.
Ben, Deniz'le 6 ayını tamamlayacağı 2-3 hafta sonra deneyeceğim. Bu yazıda okuyacaklarınız benim hazırlık aşamasında okuduklarım yani ben de hiç denemedim ve gözlerimle görmedim (Youtube videoları hariç). Anneme bahsettim, her zamanki tepkisini verdi: "Hiiiii, sen deli misin, yutar, boğulur" Bebeğimiz doğduğundan beri hergün kavga ettiğimiz ve galiba artık hiç anlaşamayacağız dediğim sevgili kocamın ise çok hoşuna gitti... 2-3 haftanın bitmesini ve oğlunun mangal başında pirzolaları mideye indirdiği günü dört gözle bekliyor. Burada yazacaklarım şu kitaptan kısaltılmış çeviridir. Hadi başlayalım:
Giriş
Birçok bebek, anne-babasının (veya doktorunun) karar verdiği bir zamanda püre edilmiş gıdaların kaşıkla ağzına itilmesiyle, katı gıdayla tanışır. Bir bebeğin yemek yemesi anne-baba için bir dönüm noktasıdır, bebeğin hayatında bir yeniliktir ve çok heyecanlıdır; ama genellikle yemek vakitleri kabustur! Bebek, püreyi (genellikle elma ve benzerleri) ağzından püskürtür, ağzının kenarında kalanlar kaşıkla ağzının içine itilir, TV açılır, aaaa bak uçak geliyor, kaşıkla bebenin arkasından koşulur vs...
Bebeklerin (hazır olduklarında) kendi kendilerini besleyebilecekleri bu kitap yazılmadan çok önce de biliniyordu. Tüm bebekler, şans verildiğinde, artık süt dışında başka seyler de yemek istediğini anne-babasına belli eder. Eline geçen bir parçayı ağzına götürerek sizi taklit eder.
Temel prensipler:
Bebeğin esas gıdası hala anne sütü yokluğunda formül mamadır. Tanıştırılan gıdalar anne sütünün veya formül mamanın yerini almaz. Bebek, her istediğinde ve istediği kadar anne sütü/mama almaya devam eder ve kendi istediği zaman anne sütü/mamayı azaltmaya başlar.
Bebek, ailenin geri kalanıyla birlikte masaya oturur ve hazır olduğunda yemeye başlar.
İlgilenmeye başlar başlamaz yemeği keşfetmesi için cesaretlendirilir. Bunun için, bebek elleriyle yemeği alır-oynar-atar-sıkıştırır-ezer-düşürür-ağzına götürür-bakar... ama ilk başta yemesi yememesi önemli değildir.
Yemek, püre kıvamında verilmez. Bebeğin tutabileceği boyda ve şekilde hazırlanıp sunulur.
Bebek, kaşıkla beslenmez. Hazırlanmış olan bu yiyecekler bebeğe sunulur ve bebek kendisi yer.
Ne kadar yiyeceğine ve neyi, ne kadar yiyeceğine bebek karar verir.
Bu son metot neden akla uygun geliyor acaba? Bütün bebekler hazır olduklarında emer, yürür, konuşur. Bebeğinize doğru ortamı yarattığınızda, kendi doğru zamanında, tüm gelişimini tamamlar. Örneğin, bebeğinizi yere koyduğunuzda veya yüzü koyun egzersizler yaptırdığınızda onu dönmeye/ emeklemeye teşvik edersiniz. Zamanı geldiğinde de döner/emekler. Bu teşviği devam ettirdiğinizde eninde sonunda kendi kendine yürümeye başlayacaktır...
Peki yemek yemek neden farklı olsun? Sağlıklı bebekler, doğar doğmaz annelerinin memelerinden sütü alarak kendilerini beslerler. 6 ay civarında -el becerileri de geliştikçe- bebekler uzanır ve yiyecekleri kaparak ağızlarına götürürler. Altıncı aydan başlayarak bunu yapabildiklerine göre püre edilmiş yiyeceklere hiç ihtiyaçları yoktur.
Bebekler katı gıdaya ne zaman başlasın?
Dünya Sağlık Örgütü, Kanada Sağlık, İngiltere Sağlık Departmanı ve Türkiye Sağlık Bakanlığı katı gıdanın bebeğe tanıştırılmasını 6 ay olarak tavsiye ediyorlar.
6 aydan önce bebeklere katı gıda vermek neden iyi değil?
Katı gıda, anne sütü veya formül mama kadar yoğun besleyiciler ve kalori içermez. Bebeklerin mideleri küçüktür; sağlıklı büyümeleri için yoğun ve kolayca sindirilebilen kalori kaynağına ihtiyaçları vardır. Bunu sadece, anne sütü veya formül mama sağlayabilir.
Bebeklerin sindirim sistemleri katı gıdaların içindeki besleyici unsurları alacak olgunlukta değildir. Dolayısıyla, katı gıdalar bebeklerin sisteminden kullanılmadan geçerler.
Eğer katı gıdaya erken başlanırsa, bebeğin anne sütü/formül mamaya olan iştahı azalabilir; o zaman daha da az beslenir.
Erken katı gıdayla tanışan bebeklerin, enfeksiyonlarla ve alerjilerle tanışma ihtimalleri daha yüksektir çünkü bağışıklık sistemleri henüz olgunlaşmamıştır.
Bebek, hazır olduğunda ne tarz işaretler verir?
Yanlış yorumlanan işaretler: Eskiden beri bebeğin yaptığı bazı şeyler katı gıdaya geçiş işaretleri olarak düşünülür ve bebek erkenden katı gıdayla tanıştırılır. Nedir bunlar?
Gece uyanmaları: Karnı doysun da gece az uyansın diye katı gıda verilmesi yanlıştır. Çünkü bebekler geceleri birçok farklı sebepten ötürü uyanırlar yani tek sebep aç olmaları değildir ve bebeğe katı gıda vermek bu sorunu çözmez. Bebek, gerçekten açsa daha çok anne sütü veya formül mama verilmelidir.
Az/yavaş kilo alımı: Bebeklerin özellikle 4 ay civarında kilo alımları yavaşladığı için anne-babalara katı gıda tavsiye edilir. Oysa, bu onların normal gelişimidir ve katı gıda takviyesini gerektirmez.
Bebek, anne babanın yemek yemesini izliyor: 4 aylıktan itibaren bebekler aile yaşamı ve etraflarıyla çok ilgilenmeye başlarlar. Mesela traş olmak, giyinmek ve yemek yemek. Bu sadece onların meraklı olduğu anlamına gelir.
Ağzını şapırdatmak: Ağızlarını kullanmaya başlayınca bunu bolca yaparlar... yemek yemek veya konuşmak için... Evet, yemekle ilgisi vardır ama erken başlama için sebep oluşturmaz.
Anne sütünü emdikten sonra direkt uyumaması: 4 aydan sonra artık bebeler daha az uykuya ihtiyaç duyarlar. Daha hareketlidirler ve etrafları çok ilgisini çeker. Bu yüzden emer emmez uyumayabilirler.
Küçük bebek: Bebekler küçük olduklarında 2 şey yüzündendir. Ya genetik olarak küçüktürler ya da gerçekten daha çok beslenmeye ihtiyaçları vardır. 6 aydan küçüklerse anne sütü/formül mama verilmedilir. Bunun tek istisnası çok erken doğan ve 6 aydan önce extra gıdaya ihtiyacı olan bebeklerdir.
Büyük bebek: büyük doğan veya çabucak büyüyen bebeklerin de fazladan gıdaya ihtiyacı yoktur. Ya genetik olarak büyüktürler veya ihtiyaçlarından fazla formül mama veriliyordur. İlk 6 ay bir bebeğin tek gıdası anne sütü/formül mamadır. 6-9 ay arası anne sütü/formül mama miktarı hemen hemen aynı kalırken, katı gıda yavaş yavaş tanıtılmalıdır. 9. aydan sonra ek gıda miktarı yavaş yavaş artmaya başlayabilir.
Bebeğin ek gıdaya hazır olduğunu gösteren gerçek işaretler:
Eğer bir bebek, kucağınızda oturabiliyor, masadan bir şeylere uzanabiliyor, ağzına götürebiliyor ve yutabiliyorsa, hazır olabilir.
BLW'nin faydaları nelerdir?
Eğlencelidir. Yemek yemek yetişkinler için de bebekler için de eğlenceli olmalıdır. Neyi, ne zaman, ne kadar, ne hızda yiyeceğine karar vermek herkesin hoşuna gider. Böylelikle, yemek zamanı stresi ortadan kalkar.
Doğaldır. Bebekler deneyerek öğrenirler. Ellerine geçen herşeyi ağızlarına götürürler. BLW ile bebekler zorlama olmadan kendi istedikleri gibi yiyeceklerle tanışırlar--tıpkı diğer tüm hayvanlar gibi.
Yiyecekleri keşfetmeye yardım eder: BLW ile bebekler yiyeceklerin görünüşünü, tadının, kokusunu ve dokusunu keşfetme şansına sahiptir. Yani, kabak püresi yedirilen bir bebek kabağın ne olduğunu asla bilemez! Birden fazla şey içeren püreler ise daha da fena! Oysa BLW ile bebekler ne yediklerini bilirler, istemediklerini yemezler.
Dünyayı keşfetmeye yardım eder: Bebekler oynarken öğrenir. BLW ile bebekler yumuşak, yapışık, kaygan bir şeyi düşürmeden eline almayı ve ağzına götürmeyi öğrenir. Yani, çok/ az/ şekil/ ölçü/ ağırlık/ doku gibi şeyleri yemek yerken öğrenir. görme/ dokunma/ duyma/ koku/ tat bütün hisleri işe karışır ve kullanılır.
Bebekler, yemek zamanında ailenin bir parçası olarak sofraya otururlar.
Neyi, ne kadar yiyeceğine kendisi karar verdiği için iştah kontrolünü bilir.
Anne sütü/formül mama beslenmesi kesilmediği için daha sağlıklı olurlar.
Farklı dokularla tanışırlar ve çiğnemeyi öğrenirler.
Gerçek yiyeceklerle tanışma fırsatını elde ederler.
Bebek için aileden farklı yemek hazırlamaya gerek kalmaz. Kendiniz için hazırladığınız yemeğe tuz eklemeden önce, tam pişmeden önce bebeğiniz için ayırabilirsiniz.
Yemek savaşlarına son verir. Bebeklerin üzerindeki yemek baskısı kalmadığı için yemek zamanları savaş olmaktan çıkar.
BLW'nin zorlukları nelerdir?
Ortalık batar! Herkes size bu iş olmaz der! Dişler- çiğnemek- yutmak- öğürmek- tükürmek: Bebeklerin dişleri olsa da olmasa da yiyecekleri çiğneyebilirler. Dişleri yoksa dişetleri ile çiğnerler. (Elbette pişmemiş bir havucu ısırmaları daha sonra olacaktır!) Dolayısıyla bebeklere püre edilmiş mama vermeye gerek yoktur. Bebek, dik oturduğu sürece ve ağzına koyduğu şeye kendisi karar verdikçe yutma tehlikesi de yoktur. Elbette, kuruyemiş gibi bariz yutulma tehlikesi olan gıdaları saymıyoruz. Öğürmek ise başka bir şeydir. Eğer, ağza alınan şey büyükse bebek onu öğürür, yutmaz ve boğazına kaçmasına müsaade etmez. Bebeklerde öğürmenin oluştuğu nokta yetişkinlerden çok öndedir, bu bir güvenlik önlemidir. Çok geriye gitmeden ağzından çıkması için.
BLW'ye hazırlık
Herhangi bir şey almanıza gerek yok ama yüksek bir mama sandalyesi işe yarayabilir. Hatta tepsisi olmayan ve masaya tam yanaşan bir sandalye daha iyidir böylece bebek direkt masadan yiyebilir. Buna bile gerek yok diyorsanız, bebek kucağınızdayken masaya oturabilirsiniz. Bebeği, kesinlikle araba koltuğu, ana kucağı, hoppala vs vs gibi şeylerde masaya oturtmayın! Bebek, dik durmalıdır!
Çatal-bıçağa da gerek yok. Bebek, elleri-parmakları ile halleder! Bebek, evde yemek yenildiği her zaman sizinle masaya oturmalıdır. (Tabii ki uyumadığı zamanlar) ve bu zamanlarda bebek aç olmamalıdır! Çünkü ilk aylarda yemek yemek sadece merak gidermek ve tanışmak içindir. Karın doyurmak için değil. Bebek hala gıdayı anne sütünden alıyor. Eğer, bebeği aç karnına masaya oturtursanız karnını doyuramayacağı için kızacak ve morali bozulacaktır. Yani, hala anne sütüyle/formül mamayla beslenen ve aç/ yorgun/ uykulu olmayan bir bebeği sizinle birlikte masaya dik olarak oturtuyor ve eline alabileceği boyda/şekilde yiyecekleri sunuyorsunuz! Neyi, ne kadar, nasıl yiyeceğine bebek karar veriyor.
Bebeğin yanında her zaman bir yetişkin olmalıdır. Uygun boyda-şekilde yiyecekler nedir, nasıldır? Bu yaştaki bebekler henüz yetişkinler gibi baş parmaklarını kullanarak şeyleri kavrayamazlar. Bütün parmaklarını ve ellerini kullanarak avuçlarlar. Öyleyse, hazırladığınız yiyecekler küçük avuçlarının alabileceği şekilde ve büyüklükte olmalıdır. Çok küçük şeyleri tutamazlar. Örneğin brokoli çok uygundur, hatta sapı bile vardır! Bir kaç çiğnemeden sonra kalanı elinden yere düşer. Başlangıçta iki ellerini de kullanırlar. Sonra tek ele geçerler.
Genellikle başlangıçta ağzılarını bulamazlar. Yiyeceği bebeğin ağzına siz vermeyin, bırakın kendisi yapabildiği kadar yapsın. Yiyecekler çok yumuşak olursa, avuçlarında sıkılıp püre olur. Çok sert olursa da diş etleri ile çiğneyemezler. 9 ay civarı baş parmaklarını da kullanarak bezelyeyi bile ağızlarına götürmeye başlarlar.
Öğün miktarı ne olmalıdır?
Başlangıçta verdikleriniz zaten çoğunlukla yeri boylayacak. Çok oyun, az yemek olacak! Ağzını bulsa bile düşürebilir. Ağzını hiç bulamayabilir. Biraz zaman alacaktır. Ne çok ne de az yiyecek verin. Ne çok ne de az çeşit verin. Az olursa sıkılır, çok olursa yiyemez. Neyi, ne kadar yiyeceğine siz karar vermeyin. Bebeğe yiyecek çeşitlerini sunun ve kendi haline bırakın. Ama bebeği yemekle asla yalnız bırakmayın!
Bebeğe Nasıl Yardım Edeceksiniz
Bebeğiniz size bakarak, taklit ederek yemek yemeyi öğreniyor. Hata yapabilir. Onun yerine siz yapmayın, bırakın öğrensin. Bebeğe gülmek, alay etmek, eleştirmek, bağırmak, kızmak, ısrar etmek, küsmek, tehdit etmek, ödüllendirmek bebeğin aklını karıştırır. Öğrenmeye çalıştığını unutmayın. Ayrıca, bebeğe rehberlik etmeye çalışmayın. Elini yemeğe ve ağzına götürmek de onun aklını karıştırır. Yiyeceği elinize alıp bebeğe vermeyin. Sabırlı olun. tahmin ettiğinizden daha uzun sürebilir. Bebeğe baskı uygulamayın.
Ne verilmelidir/ verilmemelidir?
Rafine edilmemiş, işlenmemiş, besleyici gıdalar verilmeli.
Şeker ve tuz eklenmemiş gıdalar verilmeli
Uygun boy ve şekilde; uygun yumuşaklıkta yiyecekler verilmeli
Kuru yemişler verilmemeli
Çeri domates, üzüm, kiraz gibi ufaklıkları boyuna kesip vermeli ve elbette çekirdekleri çıkarılmalıdır.
Tatlandırıcı eklenmiş gıdalar verilmemelidir.
8 aylık olana kadar yumurta beyazı verilmemelidir.
1 yaşına kadar bal verilmemelidir.
Yüksek lif içeren gıdalar verilmemelidir.
Fıstık ve fıstık ezmesi verilmemelidir.
Civa seviyesi yüksek olan balıklar verilmemelidir.
Kahve-çay-kolalı içecekler verilmemelidir.
Seyretilmemiş meyve suları verilmemelidir.
İnek sütü verilmemelidir.
Meyve ve sebzeler nasıl hazırlanır?
Sebzeler uzunlamasına (yuvarlak değil) en az 5-6 cm uzunluğunda kesilmeli, tuz-şeker eklenmeden pişirilmedilir.
Çok yumuşak veya çok sert olmamalıdır.
Haşlayabilirsiniz veya buharda pişirebilirsiniz.
Fırında roast edebilirsiniz.
Salatalık çiğ verilebilir. Soğuk olursa daha iyi, dişlerini kaşır.
Kavun, papaya dilim olarak verilebilir.
Üzüm taneleri boyuna kesilip, çekirdeği çıkartılarak verilebilir.
Elma, armut, nektarin, muz bütün olarak verilebilir.
Kolayca elde tutulabilcek boyutta et verilebilir. Kemiksiz olarak çiğnenecektir. Taze fasülye, bezelye haşlanıp/ buharda verilebilir.
Havuç, tatlı patates, tatlı kabak, kabak haşlanıp/ buharda verilebilir
Kalın avakado dilimleri
Tavuk eti
Kuzu veya dana eti
Sert, tuzsuz peynirler
Humus Köfte ( baharatsız, tuzsuz)
Balık köftesi
Falafel
Mercimek köftesi
Tam tahıl Makarna
Yoğurt
Cacık
Brokoli
Karnıbahar
Kuru kayısı
Yumuşayacak kadar pişirilmiş ama öldürülmemiş elma ve armut
Herkese BLW denemelerinde iyi şanslar ve iyi eğlenceler dilerim!