Beslenme Sperm Kalitesini arttırmakta önemli Özellikle B12 folik asit ve çinko fosfat desteği
Erkeklerde çocuk sahibi olma şanslarını azaltan çok sayıda sebep bulunmakta. Genetik sebeplerin çözümü zorken, sperm üretiminin yapıldığı bezlerin iltihabının, spermi taşıyan kanalların tıkanıklığının yol açtığı sorunların çözümü mümkün olabilmekte. Çevresel faktörler ve yaşam biçimi değişiklikleri de sperm üzerinde çözüm getirilebilir sorunlar ortaya çıkarmakta. Beslenme çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin tanı ve danışmanlığında gözardı edilebilen ele alınması şart olan önemli bir destekleyici faktör olmakta. Son yıllarda B vitaminlerinin doğurganlık üzerine olan ilgi giderek artmakta. Yetersiz B vitamin seviyeleri homositein seviyesini arttırmakta ve metilasyon döngüsü bozulmakta. Bu döngü fosfolipid, proteinler, DNA ve RNA metilasyonu ve DNA yapım ve onarımı içeriğinde yer almakta. Bu işlevler sperm yapımı için yaşamsal derecede gerekli olmakta ve bunun sonucunda bu işlevlerdeki bozukluk üremeyi engelemektedir. Spermin bulunduğu sıvıda ve folliküler sıvıda homosistein fazlalığının embryo kalitesini olumsuz etkilediği gösterilmiştir. Randomize plasebo kontrollü başka bir çalışmada 6 ay folik asit ve çinko fosfat desteği ile %74 spermin total sayısında artış gözlenmiştir.
Hamile kalmadan en az bir yıl önce folik asit alan kadınlarda erken doğum riski yüzde 70 azalmaktadır. Folik asit kullanımı, bebekte zeka geriliği, körlük ve kronik akciğer hastalıkları gibi ciddi sorunlara yol açan çok erken doğum riskini azaltmaktadır. Hamileliğin 20 ve 28. haftaları arasında doğum riskinin yüzde 70 oranında azaldığı, 28 ve 32. haftalar arasındaki doğumlarınsa yarı yarıya azalmaktadır.
Organizmanın yeni hücrelerde DNA üretilmesine yardım eden folik asidin, yeni doğan bebeklerde doğuştan gelen kusurların önlenmesi için, hamile kalmadan ve hamilelik döneminde alınması öneriliyor. Yeşil sebzeler, meyve ve kuru fasulye folik asit bakımından zengin besinler arasında yer alıyor. Erkeklerde de sperm sayısı azlığı durumunda folik asit eksikliği de bulunduğu saptandı. Düşük folik asit seviyesinin sperm içindeki DNA bozuklukları ile de ilişkili olabileceği saptandı. Bebeklerdeki doğumsal defektlerle ve ileri yaşlarda orataya çıkabilecek kanser hastalıkları ile de ilişkili olabileceği düşünülüyor. Folik asit seviyesindeki yetersizliğin düşük sperm yoğunluğu ile ilişkili olduğu gösterildi. Bulgular, folik asidin erkeklerde sperm kalitesini sağlamak için gerekli olduğunu gösteriyor. Ayrıca, muhtemelen gelecekteki çocuk sağlığı alanında önemli bir rolü olabileceğini, folik asidin spermin DNA bütünlüğünü korumak için önemli olduğu düşündürmekte. Folik asit eksikliğinin anemi ve büyüme geriliği gibi hastalıklarla bağlantılı olduğu saptanmıştır. Çünkü DNA üretimi için gerekli olan folik asit düzgün sperm gelişimi için hayati olabilir. Kötü DNA tamir mekanizmaları genetik hasar riskini artırır ve daha sonra, çocuklarda kanser riskini artırabilir. Folik asit genellikle yeşil yapraklı sebzelerde portakal suyu, baklagiller ve güçlendirilmiş tahıl ürünlerinde bolca bulunur. Aşırı miktarda folik asit alımı b12 vitamin eksikliğini maskeleyebilir. Yüksek miktarda alkol alan, bazı mide ve barsak rahatsızlıkları bulunan ve kanser tedavisi için antifolat ilaçlar kullanan erkeklerin besinlerdeki folik asitten yeterince faydalanamaz.
Folik asit, sağlıklı bir hamileliğe katkıda bulunabilecek bir B vitaminidir (B9). Eğer bir anne adayı, hamilelik başlamadan 3 veya 4 ay öncesinden başlayarak, her gün 0.4 mg (400 mikrogram) folik asit alırsa, gelişen bebeğini nöral tüp kusurları adı verilen omurga ve beyin ile ilgili doğumsal kusurlara karşı koruyabilir. Bu kusurlardan birisi olan spina bifıda, hamileliğin ilk haftalarında gelişir. Yaygın olarak kullanılan pek çok gıda folik asit içerir: Kuşkonmaz, avokado, muz, fasulye, brokoli, turunçgiller ve suları, yumurta, folik asit katkılı ekmekler ve tahıllar, yeşil fasulye, yapraklı yeşil sebzeler, mercimek, karaciğer, bezelye, ıspanak, çilek, ton balığı, buğday tohumu, yoğurt.
Folik asitten yetersiz beslenen insanların kan homosistein düzeyinin yüksek olduğu, bunun da koroner kalp hastalığı için risk oluşturduğu bildirilmiştir. Folik asit yardımcı enzimi, kan hücrelerinin yapımı ve hücre çoğalması için gereklidir. Ayrıca, bağışıklık sisteminde lenfositlerin işlevleri ve antikor oluşumu için de folik asit eksikliğinin bulunmaması önemlidir. Folik asit düzeyi düşük kişilerde, dedresyona benzer belirtiler görülebilmektedir. Serotonin hormonu yetersiz olan kişilerin, aynı zamanda folik asit düzeylerinde de düşüklük görülür. Bu hastaların diyetine folik asit eklendiği zaman ise hem serotonin düzeyleri yükselir, hem de psikolojik durumlarında düzelme olur.Folik asit, ısı etkisiyle kolayca parçalanır. Sulu ısıda parçalanma, kuru ısıdan daha çoktur. Isının artması ve ısıtma süresinin uzaması, vitamin kaybını artırır. Aynı şekilde, pişirme suyunun miktarı fazlalaştıkça vitamin kaybı artar. Pişirme suyunun atılması da önemli bir vitamin kaybı sebebidir. Folik asit, ışığa ve oksidasyona da duyarlıdır. Günlük folik asit gereksinimi; kadın ve erkek için 400 mikrogram (mcg), gebelik dönemi için 600 mcg ve emzirme dönemi için 500 mcg’dır. Marul, ıspanak, kuşkonmaz, şalgam, dana ciğeri, maydanoz, lahana, brokoli, portakal, yeşillikler, karnabahar, pancar ve mercimek folik asidin kaynaklarındandır. Pişirmeyle yaklaşık olarak folik asidin yüzde 40’ında kayıp söz konusudur. ışlenmiş tahıllarda ve unda yaklaşık yüzde 70 oranında kayıptan söz edilebilir.
Folik asit eksikliğinde gelişen sorunlar:
• Sinirlilik, huzursuzluk • Unutkanlık, karışıklık veya zihinsel yorgunluk, • Depresyon, • Uykusuzluk, • Kas yorgunluğu • Diş eti iltihabı veya periodontal hastalıklar
Alkol alımında folik asit ihtiyacı artar. Pişirme ile sebzelerdeki folik asit miktarında önemli kayıplar olmaktadır. En çok kayıp, bol suda pişirilen sebzenin suyunun atılması ile olur. Mayalandırma, besinin folik asit değerini artırır. Örneğin, yoğurtta süttekinin üç katı folik asit olduğu bildirilmiştir.
Kandaki homosisteinin artmasına önlemeye yardım eder. Özellikle cilt hücrelerindeki hücre üretimini destekler. Sinir fonksiyonlarının uygun şekilde olmasına izin verir. Osteoporoza bağlı kemik kırılmalarının önlenmesinde yardımcıdır. Alzheimer hastalığıyla da ilişkili olan bunamanın önlenmesinde yardımcıdır. Özellikle hücre bölünmesinde ve hücrenin genetik yapısının oluşmasında önemli rol oynayan folik asit, gebeliğin erken dönemlerinde, bebeğin merkezi sinir sisteminin gelişimi için gerekli bir maddedir. Embriyo, gebeliğin ikinci ve on ikinci haftaları arasında yeterli folik asit alamazsa özellikle beyin ve omurilik ile ilgili anormalliklerle birlikte doğumsal gelişim bozuklukları gösterebilir. Omurganın kapanmayarak açık kalması, beyinin gelişmemesi, beyinin kafatası kemiğinden dışarı çıkması gibi en sık rastlanan sinir sistemi hastalıkları gebeliğin ilk 28 gününde oluşmaktadır. Folik asit bebeğe olduğu kadar anne için de faydalıdır. Annenin kan hücrelerinin artmasına yardımcı olur. Araştırmalar, folik asit eksikliğinin erken doğum ve düşük ağırlıklı doğumlara neden olabileceğini ve gebelik esnasında annede yüksek tansiyon riskini artırabileceğini ortaya koymaktadır.
Folik asit eksikliği kalp hastalıklarına, enfarktüslere ve bazı kanserlere karşı koruyucu olduğu da bilinmektedir. Folik asit miktarı büyük ölçülerde azaldığında ishal, kilo kaybı, halsizlik, dilde ağrı, başağrısı, çarpıntı ve huzursuzluğa neden olur. Bu kadar belirti vermesine rağmen yine de folik asit eksikliğini farkedebilmek zordur.
Folik Asit Vitamini Hangi Gıdalarda Var:
Koyu yeşil yapraklı sebzelerde, ıspanak, fasulye, buğday, bezelye, fındık, baklagiller, kepekli ekmek, karaciğer, yumurta, balık, muz, portakal, limon, çilek, kiraz, patates ve mısırda folik asit vardır. Günlük ihtiyaç 400 mikrogram kadardır.
Kanda Homosistein seviyesi normalin üzerinde ise B6, B12 ve folik asit vitaminleri birlikte alınmalıdır.
Folat tedavisinin gerekli olduğu durumlar:
•Gebelik ve emzirme dönemi (800 mikrogram /gün) •Gebe kalmadan önce alınmaya başlanmalıdır •Alkol alanlarda •Bağırsaklardan besin emiliminin bozuk olduğu durumlarda •Dializ yapılan böbrek hastalarında •Karaciğer hastalığı olanlarda folik asit vitamini alınmalıdır. •Folik asit eksikliğine bağlı anemilerde •Yaşlılıkta işitme azlığı olanlara
Folatın vücutta kullanımını engelleyen aşağıdaki ilaçların kullanımı durumunda folik asit vitamini ilave olarak alınmalıdır.
• Epilepsi ilaçları • Şeker hastalığı tedavisinde kullanılan Glucophage gibi metformin içeren ilaçlar • Crohn hastalığı tedavisinde kullanılan sulfasalazin • ıdrar söktürücüler mide ilaçları • Kanser ilacı Methotrexate
Düşüklerin üçte birinin sorumlu tutulduğu kromozomal bozukluk sebepleri arasında kanser tedavilerindeki kemoterapi, çevreyi kirleten kimyasallardan pestisitler organo fosfatlar spermlerde DNA yapısını da bozmakta. ıleri yaş, sigara, alkol ve kafein de sperm DNA sını bozan faktörler arasında. Beslenme ve özellikle çinko, folik asit ve antioksidan niteliği olan vitaminlerin sperm sayı ve kalitesine olumlu etkileri, spermdeki kromozomal bozuklukları azaltmaları bu desteklerin sperm yapımında ve olgunlaşmasında yer alan DNA metabolizması yapımı onarımı ve işlenmesi üzerine etkili olduklarını gösteriyor.
(Ames et al., 1993; Institute of Medicine, 2000a; Eggert-Kruse et al., 2002; Fenech, 2002; Wong et al., 2002; Wang et al., 2004; Ebisch et al., 2007). Daha evvel C ve E vitamin desteğinin yumurtada kromozomal bozukluk ihtimalini azalttığı (Tarin et al., 1998) çinko eksikliğinin spermde DNA hasarına sebep olduğu (Evenson et al., 1993) folik asit eksikliğinin DNA kırıklarını arttırdığı (Pogribny et al., 1995) DNA metilasyonunu yani aktivasyonunu azalttığı (Pogribny et al., 1997), düşük folik asit seviyesinin down sendromu riskini arttırdığı (James et al., 1999; Hobbs et al., 2000; O'Leary et al., 2002; Bosco et al., 2003; Takamura et al., 2004; da Silva et al., 2005) gösterilmişti.
Özellikle sigara içmeyen erkelerde çinko, folik asit, C ve E vitamini ve ß-karoten desteğinin sperm DNA bozukluklarını azalttığı da son yıllarda yapılan çalışmalarda gösterilmiştir (Wyrobek et al., 2006). Sperm kalitesi özellikle hareketliliğine E ve C vitamini ve ß-karotenin etkisi gösterilmiştir (Eskenazi et al., 2005).